Cukrzyca typu 2 u seniorów - dlaczego osoby starsze nie chcą się badać?

Wraz z wiekiem rośnie ryzyko rozwoju licznych schorzeń, które przez długi czas mogą nie dawać żadnych objawów. W populacji seniorów szczególnie ważne jest wykonywanie profilaktycznych badań, jednak często zdarza się, że osoby starsze nie chcą się badać. Dlaczego osoby starsze unikają badań oraz jakie badania powinni regularnie wykonywać seniorzy?

Cukrzyca typu 2 osób starszych - objawy

W znacznej większości przypadków, zwłaszcza u osób starszych, w początkowym okresie hiperglikemia może przebiegać zupełnie bezobjawowo. Część pacjentów prezentuje następujące symptomy:

●       oddawanie dużych ilości moczu (poliuria);

●       wzmożone pragnienie (polidypsja);

●       cechy odwodnienia (utrata elastyczności skóry, wysuszenie śluzówek);

●       utrata masy ciała niezwiązana z celowym odchudzaniem;

●       osłabienie i wzmożona senność (objawy niespecyficzne);

●       nawracające zmiany ropne na skórze;

●       skłonność do infekcji dróg moczowo-płciowych.

Pomimo bezobjawowego przebiegu, przewlekła hiperglikemia nieuchronnie prowadzi do postępujących zmian w układzie krążenia oraz w narządach wewnętrznych, dlatego tak ważne jest przesiewowe oznaczanie poziomu glukozy we krwi na czczo u osób w podeszłym wieku. [1]Dlaczego osoby starsze unikają badań?

Część osób w podeszłym wieku niechętnie zgłasza się na wizyty do lekarza, nawet jeśli niepokojące dolegliwości utrzymują się przez dłuższy czas. Nierzadko wykonują kontrolne badania laboratoryjne dopiero po licznych namowach ze strony rodziny. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele, do najczęstszych zaliczamy:

●       lęk przed ewentualnymi nieprawidłowościami w wynikach badań - osoby starsze niechętnie wykonują badania, ponieważ często towarzyszy im myśl “a co jeśli wyjdzie coś nie tak”. Obawiają się, że wykonanie badań i potencjalnie nieprawidłowe wyniki spowodują konieczność pogłębionej, często kosztownej diagnostyki;

●       organiczne zaburzenia osobowości - u osób w podeszłym wieku na skutek procesów neurodegeneracyjnych może dochodzić do szeregu zmian w zachowaniu. Szczególnie dotyczą one wyrażania emocji, potrzeb oraz impulsów. Pacjent może stać się apatyczny, nierzadko osoby starsze czują się “ciężarem” dla innych osób, nie chcą prosić o pomoc, diagnozować się ani leczyć;

●       bezobjawowy przebieg chorób - wiele schorzeń, nawet potencjalnie zagrażających życiu (np. nowotwory) początkowo przebiega bezobjawowo. Długi okres utajenia powoduje, że pacjenci nie są świadomi toczącego się procesu chorobowego, dlatego nie zgłaszają się na badania;

●       podejście “na coś trzeba umrzeć” - niestety nadal wiele osób starszych uważa, że jeśli zostanie u nich zdiagnozowana jakaś choroba, to z uwagi na ich podeszły wiek nie warto jej leczyć. Dotyczy to szczególnie często cukrzycy - starsi pacjenci ze zdiagnozowaną cukrzycą często nie przestrzegają zaleceń dietetycznych, tłumacząc to sobie powiedzeniami “ile mi jeszcze zostało”, “na coś trzeba umrzeć” itp. Nie są świadomi, że współczesna medycyna umożliwia

●       wykluczenie komunikacyjne - wiele osób starszych mieszka na wsi, przez co mają utrudniony dostęp do lekarzy oraz badań diagnostycznych. Jeżeli nie mają bliskiej rodziny, która mogłaby im pomóc np. w dojeździe do przychodni, to odwiedzają lekarzy dopiero, gdy ich stan zdrowia znacznie się pogorszy.

 Jakie badania powinna robić osoba starsza?

Nie istnieje wspólny, uniwersalny dla wszystkich osób w podeszłym wieku spis badań, które powinny wykonywać. Zakres badań ściśle uzależniony jest od ich schorzeń współistniejących, obciążeń rodzinnych, przebytych zabiegów operacyjnych itd. Wykonanie badań laboratoryjnych powinno być każdorazowo poprzedzone konsultacją lekarską, gdyż pacjenci nie są w stanie sami adekwatnie ocenić zakresu koniecznych do przeprowadzenia badań.

Przyjmuje się, że każda osoba >60 roku życia (po uprzedniej konsultacji lekarskiej), powinna co najmniej raz w roku wykonywać następujące badania kontrolne:

●       morfologia krwi obwodowej z rozmazem;

●       glukoza we krwi na czczo;

●       lipidogram;

●       kreatynina;

●       elektrolity (sód, potas);

●       TSH;

●       badanie ogólne moczu.

Jeśli pacjent ma jakieś choroby przewlekłe, rodzaj i częstotliwości wykonywania badań laboratoryjnych powinien ustalać indywidualnie z lekarzem prowadzącym.

W Polsce na chwilę obecną dostępne są następujące programy profilaktyczne:

➢    program profilaktyka 40 PLUS - skierowany dla osób, które ukończyły 40 r.ż.Program obejmuje badania diagnostyczne: pakiety badań dla kobiet i mężczyzn (oddzielne) oraz pakiet wspólny.Badania są wykonywane na podstawie e-skierowania, które może wystawić lekarz POZ lub pacjent samodzielnie poprzez wypełnienie ankiety dotyczącej stanu zdrowia na Indywidualnym Koncie Pacjenta.

➢    program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego - polega on na wykonaniu profilaktycznej kolonoskopii u osób, które:

-        mają od 50 do 65 lat;

-        mają od 40 do 49 lat – jeśli u najbliższych krewnych rozpoznano nowotwór jelita grubego.

Kolonoskopia w ramach programu profilaktycznego wykonywana jest co 10 lat, chyba, że badanie to wykaże istotne nieprawidłowości (wówczas częstotliwość badań kontrolnych ustalana jest indywidualnie)

➢    program profilaktyki raka piersi (mammografia) - przeznaczony dla kobiet w wieku od 45 do 74 lat, które spełniają jedno z poniższych kryteriów:

●       w ciągu ostatnich 2 lat nie miały mammografii  w ramach profilaktyki zdrowotnej;

●       zakończyły okres 5 lat od leczenia chirurgicznego raka piersi i pozostają w trakcie uzupełniającej hormonoterapii (HT) – zalecenie badania co 12 miesięcy

●       zakończyły leczenie raka piersi i 5-letni proces monitorowania po zakończonym leczeniu – zalecane badania co 12 miesięcy.

➢    program profilaktyki raka szyjki macicy - skierowany jest dla kobiet w wieku od 25 do 64 lat, które w ciągu ostatnich 3 lat nie miały wykonywanego przesiewowego badania cytologicznego.

Badania w ramach przesiewowych programów profilaktycznych (poza programem profilaktyka 40 PLUS) można wykonać bez skierowania w wyznaczonych do tego punktach, których spis jest dostępny na stronie pacjent.gov.pl. [2]

Regularne wykonywanie badań profilaktycznych daje szanse na wykrycie wielu chorób na wczesnym etapie, gdy możliwe jest jeszcze skuteczne ich leczenie. Warto edukować seniorów i ich rodziny na temat roli profilaktyki oraz dostępności programów przesiewowych, gdyż bezpośrednio przekłada się to na poprawę jakości ich życia.

Bibliografia:

[1] “Interna 2021/2022” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2019, wydanie 12

[2] https://www.gov.pl/web/zdrowie/bezplatne-programy-profilaktyczne