Kiedy i jak podajemy glukagon?

Glukagon zaliczany jest do grupy tzw. “hormonów stresu”, ponieważ w sytuacjach wzmożonego zapotrzebowania energetycznego (np. w stresie, podczas znacznego wysiłku fizycznego, w okresie głodzenia) dostarcza organizmowi substratów energetycznych (głównie glukozy i kwasów tłuszczowych). [1] [2]

Jak bada się poziom glukagonu w organizmie?

Badanie poziomu glukagonu w organizmie wykonywane jest z próbki krwi żylnej pobranej z żyły łokciowej. Badanie to przeprowadza się w godzinach porannych (optymalnie między godziną 7 a 10), u pacjenta będącego na czczo. W praktyce jest to badanie zlecane dość rzadko - oznaczenie poziomu glukagonu można rozważyć w następujących przypadkach:

• przy podejrzeniu obecności nowotworu trzustki wydzielającego glukagon (glucagonoma);
• w sytuacji występowania na skórze zmian rumieniowych z ogniskami martwicy, którym towarzyszy cukrzyca nieznanego pochodzenia, utrata masy ciała lub biegunka;
• w diagnostyce raka rdzeniastego tarczycy i guza chromochłonnego (katecholaminy produkowane przez guz pobudzają wydzielanie glukagonu przez komórki alfa trzustki).

Nie ma potrzeby oznaczać stężenie glukagonu we krwi rutynowo, przy okazji podstawowych badań laboratoryjnych, gdyż jest to badanie zarezerwowane do diagnostyki określonych stanów klinicznych. Wynik oznaczenia poziomu glukagonu we krwi powinien być każdorazowo konsultowany z lekarzem zlecającym to badanie. [1]

Kiedy podaje się glukagon?

Z uwagi na swe działanie hiperglikemizujące (podnoszące poziom cukru we krwi), glukagon znalazł zastosowanie w leczeniu ciężkiej hipoglikemii (niedocukrzenia). Uwalnia on zmagazynowany w wątrobie glikogen w postaci glukozy do krwi. Glukagon nie będzie skutecznie działał u pacjentów, którzy mają wyczerpane zapasy glukagonu wątrobowego (osoby głodujące przez dłuższy czas, nadużywające alkoholu, pacjenci z niewydolnością kory nadnerczy). [4]

Zastrzyk z glukagonem podaje się choremu domięśniowo lub podskórnie w dawce 1 mg (jedna fiolka zawiera 1 mg glukagonu, więc należy wstrzyknąć całą zawartość ampułki). Zaleca się, aby pacjenci chorujący na cukrzycę leczoną przy pomocy insulinoterapii, nosili przy sobie ampułkostrzykawkę z glukagonem na wypadek wystąpienia nagłego niedocukrzenia. Glukagon dostępny jest wyłącznie na receptę. 

Glukagon podaje się chorym nieprzytomnym lub niemogącym połykać, bez dostępu do żył, w celu podniesienia poziomu cukru we krwi. Reakcja na podanie glukagonu powinna nastąpić w ciągu 10 minut - po odzyskaniu przytomności podajemy pacjentowi doustnie węglowodany proste oraz monitorujemy glikemię. Jeśli po 10 minutach stan pacjenta nie ulegnie poprawie (chory nie odzyska przytomności), wówczas należy ponownie wstrzyknąć glukagon. 

Jeżeli istnieje konieczność zastosowania glukagonu u pacjentów z cukrzycą typu 2, wówczas wskazana jest dłuższa obserwacja poziomu glikemii, ponieważ u tej grupy chorych podanie glukagonu może spowodować nagły wyrzut insuliny endogennej, co może skutkować nawrotem epizodu hipoglikemii po jakimś czasie. 

Lek może być stosowany także u kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz u dzieci. Dawka glukagonu dla dzieci poniżej 6-8 roku życia lub o masie <25 kg wynosi 0,5 mg, natomiast dla dzieci starszych jest taka sama jak u dorosłych i wynosi 1 mg. [3] [4]

Jak zrobić zastrzyk z glukagonu?

Na rynku dostępny jest preparat GlucaGen 1mg HipoKit. Zestaw ten składa się z glukagonu w postaci proszku oraz rozpuszczalnika do sporządzania roztworu do wstrzykiwań. Zrobienie zastrzyku z glukagonu jest technicznie bardzo proste - cała procedura powinna przebiegać następująco:

• jeśli niedocukrzenie doprowadziło do utraty przytomności, w pierwszej kolejności należy ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej (bocznej ustalonej) oraz wezwać pogotowie ratunkowe;
• następnie należy zdjąć osłonkę z igły oraz uszczelkę z fiolki z proszkiem;
• wstrzyknąć roztwór do fiolki zawierającej sproszkowany glukagon, a następnie delikatnie potrząsać fiolką do momentu, aż glukagon całkowicie się rozpuści i roztwór stanie się przejrzysty;
• nabrać całą zawartość z powrotem do strzykawki;
• wstrzyknąć całą zawartość strzykawki podskórnie lub domięśniowo (w udo lub pośladek). [4]

Po odzyskaniu przytomności przez pacjenta, jak najszybciej należy mu podać doustnie 15 g łatwo przyswajalnych węglowodanów, np. pod postacią pastylek z glukozą lub glukozy w formie żelu. Działanie to ma na celu odtworzenie zapasów glikogenu w wątrobie oraz zapobieganie wystąpieniu ponownej hipoglikemii. [1]

Podsumowanie

Glukagon jest lekiem pierwszego rzutu w terapii ciężkich niedocukrzeń - stosuje się go u pacjentów z zaburzeniami świadomości, którzy nie są w stanie doustnie przyjąć węglowodanów. Każdy diabetyk, zwłaszcza leczony przy pomocy insulinoterapii, a także jego najbliższa rodzina, powinni zaznajomić się z zasadami działania oraz sposobem podawania glukagonu. 

Bibliografia:

[1]  “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11

[2] http://diabetologiaonline.pl/lekarz_diabeto_adoz,info,95,0.html

[3] https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=6343

[4] https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/20559/characteristic