Cholesterol nie-HDL: co to jest, normy, przeliczniki

Zaburzenia przemiany lipidów wraz z nałogiem palenia tytoniu, cukrzycą typu 2, nadciśnieniem tętniczym, nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi i niewystarczającą aktywnością fizyczną należą do głównych, modyfikowalnych czynników ryzyka miażdżycy i jej powikłań, takich jak choroba niedokrwienna serca, udar mózgu czy choroba tętnic obwodowych. Częstość występowania hipercholesterolemii w Polsce jest szacowana na 60-80% osób w populacji powyżej 18 r.ż. Jednym z parametrów oznaczanych podczas wykonywania badania profilu lipidowego jest cholesterol nie-HDL. Jak przebiega badanie cholesterolu nie-HDL oraz co oznacza jego nieprawidłowy poziom?

Co to jest nie-HDL cholesterol?

Stężenie cholesterolu nie-HDL odzwierciedla zawartość w osoczu wszystkich lipoprotein uczestniczących w inicjacji rozwoju miażdżycy i powstawaniu blaszek miażdżycowych.  Stężenie cholesterolu nie-HDL oblicza się ze wzoru:

cholesterol nie-HDL= cholesterol całkowity - cholesterol HDL (w mmol/l lub mg/dl)

Stężenie cholesterolu nie-HDL jest bardzo ważne dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego i powinno być stałym elementem profilu lipidowego (lipidogramu). Ma ono szczególne znaczenie diagnostyczne, gdyż dokładność wyliczeń stężenia cholesterolu LDL jest ograniczona. Współcześnie uważa się, że stężenie cholesterolu nie-HDL lepiej odzwierciedla ryzyko sercowo-naczyniowe niż stężenie cholesterolu frakcji LDL. [1] [3]

Lipidogram - normy

Lipidogram (profil lipidowy) jest to badanie diagnostyczne, które polega na oznaczeniu stężenia w surowicy następujących parametrów:

• trójglicerydów;
• cholesterolu całkowitego (TC);
• cholesterolu HDL (HDL-C);
• cholesterolu LDL (LDL-C);
• cholesterolu nie-HDL (nie-HDL-C).

Normy poszczególnych frakcji cholesterolu wchodzących w skład lipidogramu prezentują się następująco:

Warto podkreślić fakt, że nie ma przedziałów referencyjnych wyznaczonych dla stężeń cholesterolu frakcji LDL oraz nie-HDL w osoczu. Interpretacja wyników ich oznaczeń jest oparta na przyjętych wartościach docelowych (pożądanych) ich stężeń, zależnych od całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego występującego u konkretnego pacjenta. 

Cholesterol nie-HDL przelicznik 

Docelowe stężenie cholesterolu nie-HDL powinno być o około 0,8 mmol/l (30 mg/dl) większe niż odpowiadające mu docelowe stężenie cholesterolu LDL. Przykładowo u pacjenta, u którego cel terapeutyczny w zakresie cholesterolu LDL jest <70 mg/dl, to poziom cholesterol nie-HDL powinien być niższy niż 100 mg/dl. [1] [2]

Cholesterol nie-HDL zbyt niski

Zbyt niski poziom cholesterolu nie-HDL stwierdzany jest znacznie rzadziej niż za wysokie jego stężenie. Obniżony poziom cholesterolu nie-HDL może występować w następujących stanach:

• nadczynność tarczycy;
• marskość wątroby;
• niedożywienie;
• przewlekłe głodzenie się;
• wyniszczenie nowotworowe (kacheksja).

Stwierdzenie zbyt niskiego poziomu cholesterolu nie-HDL jest wskazaniem do poszerzenia diagnostyki przez lekarza w celu ustalenia przyczyny leżącej u podłoża tego stanu. [2]

Podwyższony cholesterol nie-HDL

Podwyższony poziom cholesterolu nie-HDL zwykle towarzyszy zbyt wysokiemu stężeniu frakcji LDL, znacząco zwiększając ryzyko wystąpienia u danego pacjenta zdarzeń sercowo-naczyniowych (np. zawału serca czy udaru niedokrwiennego mózgu). Zmiana stylu życia jest zalecana u wszystkich pacjentów z hipercholesterolemią jako nieodzowny element prewencji i leczenia. Modyfikacje niefarmakologiczne powinny obejmować:

• ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych do <7% dostarczanej energii;
• ograniczenie do minimum spożycia nienasyconych kwasów tłuszczowych typu trans;
• dzienne spożycie owoców powinno wynosić co najmniej 200 g;
• dzienne spożycie warzyw powinno wynosić co najmniej 200 g;
• ryby należy spożywać co najmniej 1-2 razy w tygodniu;
• regularny wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności (najlepiej codziennie nie mniej niż 30 minut). 

Po wprowadzeniu wyżej wymienionych modyfikacji stylu życia wskazana jest kontrola lipidogramu po upływie około 6 tygodni. Jeżeli działania te okażą się niewystarczające do obniżenia poziomu cholesterolu nie-HDL, wówczas wspólnie z lekarzem należy rozważyć wdrożenie farmakoterapii. Lekami pierwszego rzutu są statyny, a pierwszorzędowym celem leczenia hipolipemizującego jest obniżenie stężenia cholesterolu LDL. Stężenie cholesterolu nie-HDL może stanowić drugorzędowy cel terapii, szczególnie u pacjentów z wysokim stężeniem trójglicerydów. Dostosowanie leczenia celem osiągnięcia docelowych wartości stężeń cholesterolu nie-HDL należy rozważyć po osiągnięciu optymalnego stężenia cholesterolu frakcji LDL. [1] [2]

*tłuszcze trans - częściowo utwardzone tłuszcze roślinne, które wywierają bardzo negatywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, przyspieszając rozwój miażdżycy oraz zwiększając ryzyko wystąpienia cukrzycy. Głównym źródłem kwasów tłuszczowych trans w diecie są produkty spożywcze zawierające uwodornione oleje roślinne (wyroby cukiernicze, margaryny, zupki w proszku, dania typu fast food).

Jak przebiega badanie poziomu cholesterolu nie-HDL?

Poziom cholesterolu nie-HDL badany jest przy okazji wykonywania profilu lipidowego, tzw. lipidogramu. Próbki do badania profilu lipidowego nie muszą być pobierane na czczo - powtórzenie badań na czczo zaleca się jedynie gdy stężenie trójglicerydów w badaniu przeprowadzonym nie na czczo wynosi >440 mg/dl. Na badanie pacjent powinien udać się w godzinach porannych, najlepiej między 7 a 10 rano. Próbka krwi żylnej potrzebna do badania poziomu cholesterolu nie-HDL pobierana jest z żyły łokciowej. [2]

Podsumowanie

Cholesterol nie-HDL oznaczany jest we krwi żylnej podczas wykonywania badania profilu lipidowego. Wskaźnik ten, obok cholesterolu LDL, trafnie odzwierciedla ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych u pacjenta. Zbyt wysoki poziom cholesterolu nie-HDL występuje znacznie częściej niż jego niedobór i świadczy o wysokim ryzyku wystąpienia powikłań ze strony układu krążenia. Pierwszym krokiem w postępowaniu mającym na celu obniżenie poziomu cholesterolu nie-HDL jest zmiana stylu życia obejmująca modyfikację diety oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Jeżeli podjęte działania okażą się niewystarczające do obniżenia poziomu cholesterolu, wówczas wdrażana jest farmakoterapia z wykorzystaniem statyn. 

Bibliografia:

[1] Wytyczne PTL/KLRwP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021

[2] Interna Szczeklika 2021, A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2021

[3] https://pulsmedycyny.pl/nie-hdl-cholesterol-jest-stalym-elementem-oceny-profilu-lipidowego-1142294