Co powinieneś wiedzieć o pomiarze stężenia cholesterolu?

Nieprawidłowy poziom cholesterolu – dyslipidemia - stanowi jeden z podstawowych i najważniejszych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, które mogą skutkować groźnymi powikłaniami, m.in. zawałem serca. Problem dyslipidemii jest w Polsce bardzo rozpowszechniony – badania epidemiologiczne sugerują, że występowanie zbyt wysokiego poziomu cholesterolu może dotyczyć ponad 60% osób dorosłych. Jednocześnie wiele osób w naszym kraju nie ma świadomości, że występuje u nich to schorzenie. Szacuje się, że nawet 40% Polaków może mieć poziom cholesterolu powyżej normy i nie zdawać sobie z tego sprawy.

Lekarze są zgodni co do tego, że niski stopień wykrywalności tych zaburzeń stanowi jedną z przyczyn braku skuteczności ich leczenia. Informacja o tym, że pacjent ma zbyt wysoki poziom „złego” cholesterolu we krwi jest podstawą eliminowania ryzyka chorób sercowo-naczyniowych – przede wszystkim miażdżycy. Poziom cholesterolu da się bowiem modyfikować poprzez zastosowanie odpowiednich leków i wprowadzenie poprawek (nawet niewielkich) w sposobie żywienia i stopniu aktywności fizycznej. Trzeba pamiętać, że kluczowy jest tu czas – na ryzyko chorób układu krążenia wpływa nie tylko to, jak silnie poziom cholesterolu jest podwyższony, ale też przez jak długi czas utrzymuje się powyżej normy.

Wyjaśniliśmy już, dlaczego tak ważne jest wczesne wykrywanie zaburzeń w stężeniu cholesterolu we krwi. Z dalszej części artykułu dowiesz się:

• kiedy powinieneś wykonać pomiar cholesterolu,
• na czym polega to badanie,
• co oznaczają poszczególne wyniki pomiaru,
• jak możesz wpłynąć na poziom cholesterolu we krwi.

Kiedy wykonać pomiar cholesterolu we krwi?

W celu profilaktyki chorób układu krążenia opracowano system szacowania ryzyka ich wystąpienia. Jednym z ważnych elementów oceny prawdopodobieństwa pojawienia się tzw. groźnych incydentów sercowo-naczyniowych (takich jak zawał serca i udar mózgu) jest wykonanie badania nazywanego lipidogramem, który służy do sprawdzenia stężenia cholesterolu we krwi. Taką ocenę przesiewowo wykonuje się u mężczyzn w wieku 40 lat oraz u kobiet w wieku 50 lat (lub po menopauzie). Następnie – w przypadku uzyskania prawidłowych wartości – powtarza się ją co 5 lat. Wcześniej (i częściej) lipidogram powinien być wykonywany u osób, których wyniki odbiegały wcześniej od normy lub mają zwiększone ryzyko wystąpienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu krążenia, np. ze względu na to, że chorują na cukrzycę lub choroby nerek.

Jak wygląda badanie?

Aby wykonać lipidogram, konieczne jest uzyskanie od pacjenta próbki krwi. Krew pobiera się zwykle w godzinach porannych, na czczo (osoba badana nie powinna wcześniej nic spożywać przez 12-14 godzin). Najczęściej wybierane przez pielęgniarkę miejsce wkłucia stanowi okolica zgięcia łokciowego. Próbka krwi jest przekazywana do laboratorium, w którym oznacza się stężenie poszczególnych rodzajów cholesterolu. Pacjent uzyskuje wyniki badania zwykle następnego dnia po pobraniu.

Wyniki lipidogramu – interpretacja

W organizmie człowieka mamy różne rodzaje cholesterolu. Prawdopodobnie spotkałeś się już kiedyś z nazwami „dobry cholesterol” i „zły cholesterol”. Łatwo na podstawie tych określeń wywnioskować, że cholesterol cholesterolowi nie jest równy i różne jego rodzaje mogą na nasze zdrowie mieć zróżnicowany wpływ. Otrzymując wyniki lipidogramu możesz się zapoznać z poziomem kilku frakcji cholesterolu w Twojej krwi. Abyś mógł zorientować się, co oznaczają wyniki badania wyjaśnijmy teraz, czym są poszczególne parametry badane w ramach lipidogramu i jakie znaczenie dla człowieka mają ich wartości.

• Cholesterol całkowity – określa stężenie wszystkich rodzajów cholesterolu znajdujących się we krwi.
• Cholesterol LDL – nazywany „złym cholesterolem”, ponieważ utrzymywanie się jego stężenia we krwi na podwyższonym poziomie zwiększa ryzyko miażdżycy i związanych z nią epizodów sercowo-naczyniowych: zawału serca i udaru mózgu; taki stan może także przyczyniać się do innych problemów zdrowotnych, np. stłuszczenia wątroby.
• Cholesterol HDL – określany mianem „dobrego cholesterolu”. Osoby z jego wysokim stężeniem mają niższe ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.
• Cholesterol nie-HDL – to nic innego jak stężenie cholesterolu całkowitego, od którego odjęto stężenie „dobrego cholesterolu” HDL.
• Triglicerydy – nie są one co prawda rodzajem cholesterolu, a po prostu formą znajdującego się we krwi tłuszczu, ale ich stężenie badane jest często razem z poziomem cholesterolu. Wysokie stężenie triglicerydów we krwi może mieć podobne skutki jak wysokie stężenie „złego cholesterolu” LDL – powoduje zwiększenie ryzyka miażdżycy, zawału serca i udaru mózgu. 

Osoby zdrowe oraz z umiarkowanym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych powinny dążyć do utrzymywania poziomu cholesterolu:

• całkowitego poniżej 190 mg/dl,
• LDL poniżej 115 mg/dl,
• HDL powyżej 40 mg/dl dla mężczyzn i 50 mg/dl dla kobiet,
• nie-HDL poniżej 130 mg/dl.

Poziom triglicerydów powinien natomiast być niższy niż 150 mg/dl.

Wyrównanie gospodarki lipidowej stanowi jeden z ważnych celów leczenia osób chorujących na cukrzycę (wysoki poziom glukozy we krwi może powodować uszkodzenia naczyń krwionośnych – diabetycy są w związku z tym szczególnie narażeni na wystąpienie chorób układu krążenia). Pacjenci z cukrzycą (oraz inne osoby z podwyższonym ryzykiem sercowo-naczyniowym) powinni dążyć do:

• silniejszego obniżenia cholesterolu frakcji LDL - poniżej 100 mg/dl (lub poniżej 70 mg/dl u osób z bardzo wysokim ryzykiem schorzeń układu krążenia, np. pacjentów po przebytym zawale serca lub ciężką przewlekłą chorobą nerek),
• obniżenia cholesterolu nie-HDL poniżej 100 mg/dl - jeśli stwierdzono u nich bardzo wysokie ryzyko chorób sercowo naczyniowych,
• utrzymywania pozostałych parametrów lipidogramu zgodnie z normami dla osób zdrowych (cholesterol całkowity poniżej 190 mg/dl, cholesterol HDL powyżej 40 mg/dl dla mężczyzn i 50 mg/dl dla kobiet, triglicerydy poniżej 150 mg/dl).

Nieprawidłowy poziom cholesterolu – co możesz zrobić?

Jeśli wyniki Twoich badań stężenia cholesterolu we krwi odbiegają od normy Twój lekarz może zalecić Ci stosowanie leków obniżających poziom tych lipidów – statyn. Ważne, byś zgodnie z jego rekomendacjami przyjmował ten lek. Udowodnione jest bowiem, że statyny znacząco zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i śmiertelność wśród stosujących je pacjentów z wysokim stężeniem cholesterolu.

Nie powinieneś zapominać, że efekt farmakoterapii wspomagać można stosując zmiany w stylu życia. Naukowcy przebadali, jak poszczególne działania związane m.in. z dietą oraz aktywność fizyczna wpływają na poziom cholesterolu poszczególnych rodzajów. Dzięki temu, chcąc obniżyć stężenie cholesterolu, możesz zacząć od działań najskuteczniejszych w poprawie wyników dotyczących określonej frakcji cholesterolu – tej, której wynik w Twoim lipidogramie jest nieprawidłowy.

Najlepiej udokumentowaną efektywność zmniejszania stężenia cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL mają:

• ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych - zawarte są one w dużej ilości w produktach, takich jak: masło, śmietana, tłuste mleko (powyżej 2%), sery inne niż twarogi półtłuste/chude, olej kokosowy i palmowy, słodycze,
• wyeliminowanie z diety żywności bogatej w tłuszcze trans: chipsów, paluszków, produktów „instant” oraz produktów, które mają w składzie „częściowo utwardzony tłuszcz roślinny”,
• zwiększenie spożycia błonnika – jego duże ilości znajdziesz w pełnoziarnistych produktach zbożowych, owocach, warzywach i orzechach.

Jeśli w lipidogramie Twoje stężenie cholesterolu HDL było zbyt niskie, możesz skutecznie podwyższyć je:

• zwiększając poziom swojej aktywności fizycznej,
• eliminując z diety produkty o wysokiej zawartości tłuszczów trans (patrz: wyżej),
• zmniejszając masę ciała (jeśli masz nadwagę lub otyłość) – w badaniach wykazano, że nawet relatywnie niewielka redukcja masy ciała o 5% (czyli np. 3,5 kg dla osoby o masie ciała 70 kg lub 5 kg dla osoby ważącej 100 kg) powoduje znaczącą poprawę w wynikach badań.

W obniżeniu stężenie triglicerydów najbardziej efektywne będą natomiast:

• redukcja ilości spożywanego alkoholu,
• zmniejszenie masy ciała,
• zwiększenie poziomu aktywności fizycznej.

Pomiar stężenia cholesterolu we krwi stanowi podstawę profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym miażdżycy. Wiedza o nieprawidłowościach w tym zakresie pozwala na wdrożenie leczenia w odpowiednim czasie. Poprzez farmakoterapię, wprowadzenie zmian w diecie i znalezienie większej ilości czasu na aktywność fizyczną, możesz poprawić wyniki lipidogramu i co za tym idzie – zmniejszyć ryzyko wystąpienia w przyszłości groźnych powikłań związanych ze schorzeniami układu krążenia.

Źródła:

1. Szymański F. M., Barylski M., Cybulska B. i wsp. (2018), Rekomendacje dotyczące leczenia dyslipidemii w Polsce – III Deklaracja Sopocka. Interdyscyplinarne stanowisko grupy ekspertów wsparte przez Sekcję Farmakoterapii Sercowo-Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Choroby Serca i Naczyń, 15(4): 199-210.
2. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K. (2015), Podstawy pielęgniarstwa. Tom 2. Wybrane działania pielęgniarskie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
3. Catapano A. L., Graham I., De Backer G. i wsp. (2016), 2016 ESC/EAS Guidelines for the Management of Dyslipidaemias, European Heart Journal 37, 2999-3058.
4. UpToDate (dostęp: 15.10.2019), Patient education: High cholesterol (The Basics).
5. 2019 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland (2019), Clinical Diabetology; 8,1.
6. Yebyo G. H., Aschmann H., Kaufmann M., Puhan M. A. (2019), Comparative effectiveness and safety of statins as a class and of specific statins for primary prevention of cardiovascular disease: A systematic review, meta analysis and network meta-analysis of randomized trials with 94,283 participants, American Heart Journal 210: 18-28.
7. Jankowski P. (2017), Zasady profilaktyki chorób układu krążenia w 2018 roku, Kardiologia Inwazyjna 12(6): 42-48.