Czy grozi mi cukrzyca?

Kto jest w grupie ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2 i typu 1?

Otyłość, mała aktywność fizyczna, obciążenie rodzinne chorobą, przebyta cukrzyca ciążowa – to czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2., która stanowi około 90 proc. wszystkich przypadków diabetes mellitus. Osoby zagrożone tym typem cukrzycy mają szansę odsunąć w czasie diagnozę lub nawet uniknąć zachorowania, jeśli podejmą odpowiednie działania profilaktyczne. Takiej szansy nie mają zagrożeni cukrzycą typu 1 – mimo że znane są czynniki środowiskowe sprzyjające cukrzycy o podłożu autoimmunologicznym, nie jesteśmy w stanie ich eliminować. Dlatego profilaktyka dotyczy wyłącznie cukrzycy typu 2.

Od lat dynamicznie wzrasta liczba osób chorujących na cukrzycą, zarówno typu 1, jak i typu 2. O ile wzrost zapadalności na cukrzycę typu 2 dość naturalnie tłumaczy się faktem coraz większego problemu nadwagi i otyłości we współczesnych społeczeństwach, o tyle trudniej wskazać, dlaczego coraz częściej diagnozuje się także cukrzycę typu 1. (która ma podłoże autoimmunologiczne) i to w coraz młodszych grupach wiekowych (dzieci do 6 roku życia). Na pewno nie bez znaczenia jest tutaj fakt, że coraz więcej osób choruje na cukrzycę, a co za tym idzie, predyspozycja genetyczna do tej choroby coraz częściej przekazywana jest z pokolenia na pokolenie.

Czynniki ryzyka cukrzycy typu 2:

• nadwaga lub otyłość – BMI ≥25 kg/m2,
• tłuszcz trzewny – obwód w talii >80 cm u kobiet i >94 cm u mężczyzn,
• cukrzyca występująca u rodzinie, w szczególności u krewnych pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo),
• mała aktywność fizyczna,
• przebyta cukrzyca ciążowa,
• urodzenie dziecka o masie ciała >4 kg,
• nadciśnienie tętnicze (≥140/90 mm Hg),
• stężenie cholesterolu HDL <1,0 mmol/l (40 mg/dl) lub stężenie triglicerydów >1,7 mmol/l (150 mg/dl),
• zespół policystycznych jajników,
• miażdżycowa choroba układu krążenia.

Na rozwój cukrzycy typu 2 składają się: predyspozycja genetyczna i nałożone na nią czynniki środowiskowe, z których najczęstszym jest nadmierna masa ciała. Oznacza to, że nie każdy, kto jest obciążony rodzinnie cukrzycą na nią zachoruje. Zachorują ci, którzy dodatkowo zapracują sobie na to dodatkowymi kilogramami. Wśród wymienionych powyżej czynników ryzyka to masa ciała ma kluczowe znacznie, bo nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowa wartość cholesterolu czy miażdżyca to bardzo często pochodne otyłości. Potwierdzają to obserwacje epidemiologiczne – zdecydowana większość pacjentów z cukrzycą typu 2 ma w momencie diagnozy nieprawidłową masę ciała, niewielu w trakcie leczenia udaje się nadmiar kilogramów zredukować. Co ciekawe jednak, ci którym się to udaje w pierwszej fazie rozwoju cukrzycy, często nie muszą przyjmować żadnych leków, a do stabilizacji glikemii wystarcza im dieta i aktywność fizyczna. Zależności te bardzo dobrze pokazują, jak ważnym czynnikiem rozwoju cukrzycy typu 2 są nadprogramowe kilogramy.

Jak uniknąć cukrzycy?

Profilaktyka cukrzycy typu 2. obejmuje zatem przede wszystkim dbanie o prawidłową masę ciała, poprzez stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety oraz regularną aktywność fizyczną. Należy zwracać uwagę na rozkład tkanki tłuszczowej w organizmie i być szczególnie czujnym, jeśli jej nadmiar osadza się w talii. Redukcja tkanki tłuszczowej przy sylwetce typu „jabłko” jest trudna, ale nie niemożliwa. Jeśli samodzielnie skomponowana dieta i praktykowana aktywność fizyczna nie pomagają warto zgłosić się po pomoc do dietetyka i trenera personalnego.

Będąc w grupie ryzyka cukrzycy należy regularnie monitorować ciśnienie tętnicze oraz badań cholesterol, a w przypadku nieprawidłowych wyników wprowadzić stosowne leczenie i modyfikacje w diecie (zmniejszenie spożycia soli oraz tłuszczu zwierzęcego).

Czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, na który nie mamy wpływu, jest wiek (im jesteśmy starci, tym większe prawdopodobieństwo zachorowania). Starszy wiek w połączeniu z genetyczną predyspozycja do cukrzycy może wystarczyć do zachorowania, nawet wówczas, gdy masa ciała nie odbiega od normy. Co ważne jednak, im później zdiagnozowana jest cukrzyca, tym mniejsza szansa, że rozwinie się ona na tyle, że będzie wymagała insulinoterapii oraz że dojdzie do rozwoju powikłań przewlekłych.

Jak często badać cukier?

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne rekomenduje, by badania przesiewowe w kierunku cukrzycy u osób powyżej 45 lat i bez czynników ryzyka były wykonywane raz na 3 lata.

U osób z grup ryzyka, niezależnie od wieku, badanie poziomu cukru we krwi powinno być przeprowadzone raz w roku.

Czynniki ryzyka cukrzycy typu 1

Ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 w populacji ogólnej wynosi 0,2-0,4 proc. Wzrasta u dzieci rodziców chorujących na cukrzycę. W przypadku obciążenia genetycznego ze strony matki, ryzyko cukrzycy u dziecka wynosi 2-3 proc.; w przypadku obciążenia ze strony ojca – 5-9 proc. Kiedy choruje obydwoje rodziców, ryzyko dla dzieci wynosi ponad 20 proc. Poza obciążeniem genetycznym, w rozwoju cukrzycy typu 1 najpewniej biorą też udział czynniki środowiskowe. Nie są one jednoznacznie określone, a liczne hipotezy wskazują na:

• nieprawidłową mikroflorę bakteryjną przewodu pokarmowego,
• zakażenia wirusowe w pierwszych latach życia,
• zbyt wczesne wprowadzenie do diety dziecka białka mleka krowiego,
• nadmierne obciążenie stresem.

U dzieci rodziców chorujących na cukrzycę oraz dzieci mających chore rodzeństwo, możliwe jest przeprowadzenie badań na charakterystyczne dla cukrzycy typu 1 przeciwciała. Nie są one jednak szeroko rekomendowane. Brak przeciwciał nie jest gwarancją, że dziecko nigdy nie zachoruje, a ich obecność nie oznacza, że cukrzyca się rozwinie. Dodatkowo nawet jeśli badanie genetyczne potwierdzą, że dana osoba ma dużą predyspozycję do cukrzycy typu 1, to nie ma sposoby, by zahamować reakcję autoimmunologiczną organizmu.