Objawy cukrzycy. Na co należy zwrócić uwagę?

Już co 10 dorosły na świecie jest chory na cukrzycę  Cukrzyca jest jedną z najczęściej występujących chorób przewlekłych. Nazywana jest pierwszą niezakaźną epidemią na świecie. Jest to poważna choroba metaboliczna, która ze względu na ciągły rozwój społeczeństwa i różne czynniki środowiskowe, dotyka coraz młodszych pacjentów. Jakie są rodzaje cukrzycy i co powinno wzbudzić Twój niepokój? Warto wiedzieć jak może objawiać się cukrzyca i co powinno skłonić nas do wizyty u lekarza.

Co to jest cukrzyca?

Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią, czyli podwyższonym poziomem cukru (glukozy) we krwi. Główną przyczyną cukrzycy jest defekt wydzielania i/lub działania insuliny. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę, który umożliwia przyswajanie glukozy przez komórki. Gdy insulina działa nieprawidłowo lub gdy jej brakuje poziom glukozy we krwi wzrasta. Utrzymujący się wysoki poziom glukozy wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Pomimo rosnącej wiedzy na temat cukrzycy, liczba zachorować stale rośnie. Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazują, że według szacunków w 2021 r. na świecie żyło 536,6 mln osób dorosłych z cukrzycą, co stanowi 10,5% osób w wieku 25-79 lat. Dla porównania - w 1980 r. osób chorujących na cukrzycę było 108 mln. Szacuje się, że w roku 2045 liczba chorych na cukrzycę przekroczy 780 milionów osób dorosłych. Cukrzyca nie zna płci – chorują w równym stopniu kobiety i mężczyźni. Więcej zachorowań dotyczy osób mieszkających  na terenach zurbanizowanych (12.1%) w porównaniu z obszarami wiejskimi (8.3%). Częściej chorują mieszkańcy krajów o wysokim (11.1%) niż niskim (5.5%) przychodzie. W Polsce w 2018 r. cukrzycę miał zdiagnozowaną co jedenasty dorosły, w sumie 2,9 mln osób. W ciągu 5 lat zachorowalność na tą chorobę w naszym kraju wzrosła o 13,7%.

Przyczyny cukrzycy

Czynnikami wpływającymi na rozwój cukrzycy są predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe. Warto jednak pamiętać o tym, że dziedziczymy jedynie podatność na cukrzycę. Do zachorowania niezbędny jest czynnik środowiskowy, czyli niezdrowy styl życia. Do najczęstszych przyczyn cukrzycy typu 2 należą:

• złe nawyki żywieniowe (żywność wysokoprzetworzona, nadmierny udział cukrów prostych, nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans; nieregularne posiłki)
• mała ilość snu
• brak aktywności fizycznej
• otyłość

Każdy z powyżej wymienionych czynników środowiskowych jest czynnikiem modyfikowalnym, czyli takim na który mamy wpływ, co pokazuje jak duża mamy wpływ zarówno na sam rozwój choroby, jak i na jej przebieg.

Do innych czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju cukrzycy należą niektóre leki (glikokortykosteroidy, diuretyki tiazydowe, β-blokery, statyny, leki przeciwpsychotyczne - neuroleptyki). Wśród czynników ryzyka wymienia się również choroby takie jak cukrzyca ciążowa, akromegalia, zespół Cushinga, nadczynność tarczycy czy nowotwory trzustki.

Rodzaje cukrzycy

Cukrzycę dzielimy na:

• cukrzyca typu 1
• cukrzyca typu 2
• cukrzyca ciążowa
• cukrzyca jednogenowa (monogenowa): cukrzyca MODY (ang. maturity onset diabetes of the young), cukrzyca mitochondrialna, utrwalona cukrzyca noworodkowa
• inne specyficzne typy cukrzycy np. rzadkie postacie cukrzycy wywołane procesem immunologicznym, choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki, endokrynopatie, postaci cukrzycy wywołane lekami 

Cukrzyca typu 1 

Ten rodzaj cukrzycy jest spowodowany prawie całkowitym zniszczeniem komórek β trzustki produkujących insulinę przez przeciwciała produkowane przez układ odpornościowy. Są to tzw. autoprzeciwciała, gdyż ich działanie jest skierowane przeciwko komórkom własnego narządu. Dochodzi do autoimmunologicznego przewlekłego procesu zapalnego, w wyniku którego nieodwracalnie niszczone są komórki trzustki, co powoduje bezwzględny brak insuliny.

Cukrzyca typu 1 to ok. 10% wszystkich przypadków cukrzycy ,dotyczy głównie dzieci i osób młodych poniżej 30. r.ż.. Początek zachorowania zwykle przypada na 10-14 r.ż.

Pierwsze objawy cukrzycy u dzieci zwykle występują nagle. Zdarza się, że pierwszymi dostrzeżonymi objawami jest dopiero kwasica i śpiączka ketonowa. Zwykle objawy cukrzycy typu 1 rozwijają się w ciągu kilku tygodni, są coraz bardzo nasilone i uciążliwe w czasie. Należą do nich: 

• wzmożone pragnienie (wypijanie od kilku do kilkunastu litrów płynów na dobę)
• suchość w jamie ustnej
• wielomocz
• chudnięcie
• ogólne zmęczenie, senność
• bole i zawroty głowy
• osłabienie, skłonność do infekcji
• nudności, wymioty, bóle brzucha
• zapach acetonu z ust (zapach kwaśnych jabłek)

Cukrzyca typu 2

Jest to najczęściej występująca postać cukrzycy, stanowi ok. 80% wszystkich przypadków cukrzycy. W powstawaniu cukrzycy typu 2 biorą udział czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Jej przyczyną jest postępujące upośledzenie wydzielania insuliny oraz insulinooporność (oporność komórek na działanie insuliny). Chorują na nią najczęściej osoby po 40. r.ż. i osoby starsze, a główną rolę w jej rozwoju odgrywają czynniki środowiskowe – otyłość oraz brak aktywności fizycznej.

Objawy cukrzycy typu 2 zwykle nie są nasilone. Ponad polowa pacjentów nie odczuwa żadnych objawów choroby i zdarza się, że długo pozostaje on nie wykryta. Cukrzyca typu 2 jest chorobą postępującą, jej rozwój przebiega stopniowo. Objawy kliniczne pojawiają się powoli, w miarę rozwoju cukrzycy. Są to m.in. nadmierne pragnienie, oddawanie dużej ilości moczu, ogólne osłabienie i infekcje układu moczowo-płciowego. Charakterystyczne są objawy cukrzycy na skórze - uporczywy świąd, który powoduje drapanie się. To z kolei prowadzi do mikrourazów skóry, które mogą ulec nadkażeniu bakteryjnemu. U diabetyków występuje gorsze gojenie się ran, co również sprzyja rozwojowi infekcji bakteryjnych i powstawaniu zmian ropnych, czyraków, zapalenia mieszków włosowych. Chorzy na cukrzycę częściej chorują na grzybicę skóry, zwłaszcza międzypalcową oraz grzybicę paznokci. 

Cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciążowa jest zaburzeniem tolerancji węglowodanów powodującym zwiększenie stężenia glukozy we krwi, które po raz pierwszy zostało rozpoznane w ciąży.

Cukrzyca ciążowa jest zwykle rozpoznawana między 24. a 28. tygodniem ciąży i mija po porodzie.

U podstaw rozwoju cukrzycy leżą fizjologiczne zmiany metaboliczne w organizmie kobiety ciężarnej. Pod wpływem zmian hormonalnych dochodzi do fizjologicznej, „na czas ciąży” insulinooporności. Pomimo, że takich zmian doświadcza każda kobieta w ciąży, to nie każda będzie miała cukrzycę ciążową. Do głównych czynników ryzyka cukrzycy ciążowej należą:

• nadwaga lub otyłość
• ciąża po 35. r.ż.
• nadciśnienie tętnicze
• odzinny wywiad w kierunku cukrzycy typu 2
• rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach
• w wywiadzie porody dzieci o masie ciała przekraczającej 4000g
• wcześniejsze urodzenie noworodka z wadą rozwojową
• zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie
• wielorództwo
• zespół policystycznych jajników 

Do najczęstszych objawów cukrzycy ciążowej należą m.in. wzmożone pragnienie, nasilone wydalanie moczu, suchość w jamie ustnej, suchość skóry.

Cukrzyca jednogenowa (monogenowa)

Ten typ cukrzycy jest dość rzadki, stanowi 1-2% wszystkich przypadków cukrzycy. Cukrzyce monogenowe są genetycznie uwarunkowane i są spowodowane mutacjami w obrębie jednego genu. Najczęstszą cukrzycą monogenową jest cukrzyca typy MOODY. Charakterystyczny dla cukrzycy typu MOODY jest młody wiek zachorowania - najczęściej przed 25. r.ż. , a więc podobnie jak w przypadku cukrzycy typu 1. Natomiast sam przebieg choroby jest podobny do cukrzycy typu 2 – rozwój cukrzycy jest zazwyczaj powolny i na początku bezobjawowy. 

Objawy cukrzycy

W jaki sposób możemy rozpoznać cukrzycę? Cukrzyca może przebiegać bezobjawowo i wtedy najczęściej jest wykrywana przypadkowo, podczas badań przesiewowych (badanie poziomu glukozy we krwi). Tak często dzieje się w przypadku cukrzycy typu 2, cukrzycy ciążowej, czy też cukrzyc monogenowych. Cukrzyca może również mieć bardzo gwałtowny przebieg z kwasicą ketonową, a nawet zaburzeniami świadomości i śpiączką. 

Typowe objawy cukrzycy, które wskazują na możliwość występowania znacznej hiperglikemii to:

• oddawanie zwiększonej ilości moczu, czyli wielomocz
• wzmożone pragnienie wynikające z częstego oddawania moczu (utrata płynów)
• wzmożony apetyt spowodowany brakiem możliwości wykorzystania glukozy przez komórki, co dla organizmu jest sygnałem głodu  
• cechy odwodnienia, zazwyczaj umiarkowanie nasilone (zmniejszenie elastyczności skóry, suchość skóry i błon śluzowych)
• uporczywe swędzenie skóry
• osłabienie i senność 
• zaburzenia widzenia
• utrata masy ciała niewytłumaczona celowym odchudzaniem
• skłonność do ropnych zakażeń skóry lub zakażeń układu moczowo-płciowego

Do mniej oczywistych objawów należą potencjalne oznaki cukrzycy u mężczyzn, jakimi mogą być obrzęki i zaczerwienienie napletka, a także zaburzenia erekcji. Ich uwadze nie powinien również umknąć wydłużony czas gojenia się skaleczeń po goleniu czy też wydłużony czas krwawienia tych i innych skaleczeń skóry. 

Późnym objawem cukrzycy typu 1 może być charakterystyczny kwaśny zapach z ust, jest to zapach acetonu.

Wystąpienie któregokolwiek z wymienionych objawów cukrzycy powinno być absolutnym sygnałem do konsultacji lekarskiej i wykonania diagnostyki, w tym badania poziomu cukru we krwi. Zwłaszcza, że wystąpienie takich objawów wiąże się zwykle ze znaczną hiperglikemią, wymaga więc odpowiedniego postępowania leczniczego.

Rozpoznanie cukrzycy

Podstawowym badaniem, na podstawie którego można rozpoznać cukrzycę jest badanie poziomu glukozy we krwi:

• w przypadku występowania objawów cukrzycy należy wykonać oznaczenie glikemii przygodnej – wynik ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l) jest podstawą do rozpoznania cukrzycy
• przy braku występowania objawów lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej < 200 mg/dl (< 11,1 mmol/l) cukrzycę można rozpoznać na podstawie:

o dwukrotnego oznaczenia glikemii na czczo w godzinach porannych (każde oznaczenie należy wykonać innego dnia) – dwa wyniki ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l) są podstawą do rozpoznania cukrzycy

o jednorazowego oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – wartość ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/mol) jest podstawą do rozpoznania cukrzycy

Leczenie cukrzycy

Leczenie cukrzycy jest dopasowywane indywidualnie do każdego pacjenta. Chory na cukrzycę może pozostawać pod opieką lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza diabetologa. Jednocześnie część chorych wymaga również kontroli lekarzy innych specjalności, np. kardiologa, okulisty, nefrologa, neurologa i innych.  

Leczenie cukrzycy obejmuje:

• leczenie niefarmakologiczne – prozdrowotny styl życia, na który składa się urozmaicona, zbilansowana dieta oparta na niskim indeksie glikemicznym, regularna aktywność fizyczna, w przypadku nadwagi lub otyłości dążenie do trwałej redukcji masy ciała, unikanie używek, dbanie o optymalny czas snu 
• leczenie farmakologiczne:

o leki nieinsulinowe stosowane w monoterapii lub leczeniu skojarzonym, należą do nich leki zmniejszające insulinooporność (metformina i glitazony), leki zwiększające wydzielanie insuliny (pochodne sulfonylomocznika, gliptyny, agoniści receptora GLP-1), leki nasilające glukozurię (inhibitory SGLT2), leki spowalniające trawienie węglowodanów (inhibitory α-glukozydazy)

o insulina – niezbędna u pacjentów z cukrzycą typu 1, jest również stosowana w cukrzycy ciążowej i cukrzycy typu 2 (w przypadku powikłań i trudności z utrzymaniem normoglikemii przy wykorzystaniu diety i leków nie insulinowych)

Powikłania cukrzycy

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, nieuleczalną. Nieleczona cukrzyca prowadzi do rozwoju przewlekłych powikłań, może również doprowadzić do śmierci. Odpowiednia kontrola i utrzymywanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, przestrzeganie zaleceń lekarskich pozwalają utrzymać wysoki komfort życia oraz zmniejszają ryzyko przewlekłych powikłań.

Do przewlekłych powikłań cukrzyc należą:

• powikłania dotyczące drobnych naczyń krwionośnych (mikroangiopatia cukrzycowa) jak retinopatia, nefropatia, neuropatia, zespół stopu cukrzycowej
• powikłania dotyczące dużych naczyń krwionośnych (makroangiopatia cukrzycowa) jak choroba wieńcowa  czy też choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego.

Bibliografia:

1. Sun H, Saeedi P, Karuranga S, Pinkepank M, Ogurtsova K, Duncan BB, Stein C, Basit A, Chan JCN, Mbanya JC, Pavkov ME, Ramachandaran A, Wild SH, James S, Herman WH, Zhang P, Bommer C, Kuo S, Boyko EJ, Magliano DJ. IDF Diabetes Atlas: Global, regional and country-level diabetes prevalence estimates for 2021 and projections for 2045. Diabetes Res Clin Pract. 2022 Jan;183:109119. doi: 10.1016/j.diabres.2021.109119. Epub 2021 Dec 6. PMID: 34879977.
2. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2022; 2 (1): 1–134.
3. Cukrzyca i ciąża. Red. K Cypryk, E. Wender-Ożegowska. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
4. Żywienie osób z cukrzycą i chorobami towarzyszącymi. Red. A. Jeznach-Steinhagen, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.
5. Zheng Y, Ley SH, Hu FB. Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications. Nat Rev Endocrinol. 2018 Feb;14(2):88-98. doi: 10.1038/nrendo.2017.151. Epub 2017 Dec 8. PMID: 29219149.
6. Fan W. Epidemiology in diabetes mellitus and cardiovascular disease. Cardiovasc Endocrinol. 2017 Feb 15;6(1):8-16. doi: 10.1097/XCE.0000000000000116. PMID: 31646113; PMCID: PMC6768526.