Jak radzić sobie ze zrostami po wkłuciach?

Cukrzyca została nazwana przez Światową Organizację Zdrowia epidemią XXI wieku. Liczba pacjentów, u których diagnozowana jest cukrzyca każdego roku rośnie, wzrasta także odsetek osób wymagających insulinoterapii. Szacuje się, że u 20-50% diabetyków stosujących insulinę może wystąpić powikłanie skórne określane mianem lipohipertrofii. Jak objawia się lipohipertrofia i czy można jej zapobiegać?

Czym są zrosty po wkłuciach i jak dochodzi do ich powstawania?

Zrosty po wkłuciach, fachowo określane jako lipohipertrofia lub lipohiperdystrofia powstają na skutek uszkodzenia i przerostu lokalnej podskórnej tkanki tłuszczowej w miejscu powtarzanych iniekcji insuliny. Szacuje się, że jest to obecnie najczęściej występujące skórne powikłanie insulinoterapii. Na poziomie tkankowym w skórze objętej zrostami dochodzi zarówno do rozrostu (hipertrofii), jak i zwiększonego namnażania się komórek, a procesy te są efektem działania insuliny jako czynnika wzrostu. W badaniu mikroskopowym wycinka tkanki objętej zrostami obserwuje się zwiększoną ilość tkanki włóknistej i tkanki tłuszczowej oraz zmniejszenie liczby naczyń krwionośnych. 

Czynnikami ryzyka powstawania lipohipertrofii są:

• czas trwania cukrzycy;
• powtarzalne wykonywanie zastrzyków insuliny w to samo miejsce;
• wielokrotne używanie tej samej igły;
• podawanie insuliny w tkankę podskórną na brzuchu;
• młody wiek;
• niskie BMI. [1] [3]

Jak objawia się lipohipertrofia?

Początkowo w miejscu wielokrotnych wstrzyknięć insuliny wzrasta spoistość tkanki podskórnej (fałd skórny jest zauważalnie twardszy przy dotyku), a następnie powstają zgrubienia. W zaawansowanej postaci lipohipertrofii widoczne są wyniosłości skórne (przypominające “grudki” lub guzki), które są niebolesne przy dotyku, a skóra nad nimi pozostaje niezmieniona. Warto podkreślić, że lipohipertrofia nie stanowi jedynie defektu kosmetycznego - powstanie tego typu zmian może prowadzić do zaburzenia wchłaniania insuliny, a co za tym idzie - wahań poziomu glikemii i pogorszenia wyrównania metabolicznego cukrzycy. [1]

Co stosować na zrosty po zastrzykach?

Wiele pacjentów stosujących insulinoterapię zastanawia się, czy istnieje jakaś skuteczna maść na zrosty po zastrzykach. Niestety, na obecną chwilę nie dysponujemy badaniami naukowymi, które potwierdzałyby skuteczność tego rodzaju preparatów w zwalczaniu lipohipertrofii. Wspomagająco można stosować preparaty zmiękczające i nawilżające skórę np. na bazie lanoliny, wazeliny, lecz ich działanie może przynieść jedynie niewielkie złagodzenie objawów. 

Jeśli obszary lipohipertrofii osiągną znaczne rozmiary, wówczas metodą leczenia z wyboru jest liposukcja. Jeżeli zmiany są bardzo zaawansowane, wówczas jedynym sposobem leczenia jest chirurgiczne wycięcie powstałych zrostów. [1] [2]

Jak zapobiegać powstawaniu zrostów po wkłuciach?

Podstawowym postępowaniem mającym na celu zmniejszenie występowania zrostów po wkłuciach jest regularna zmiana miejsc wstrzyknięć insuliny. Pacjenci z cukrzycą powinni być poinformowani o takim sposobie postępowania niezwłocznie po wdrożeniu u nich insulinoterapii. Unikanie podawania insuliny w zmienione hipertroficznie miejsca powoduje zmniejszenie nasilenia lipohipertrofii, a nawet jej stopniowy zanik oraz znacząco poprawia wyrównanie metaboliczne cukrzycy. Rotacja miejsc wkłucia polega na wykonywaniu kolejnej iniekcji w odległości minimum 1 cm (grubość palca) od poprzedniego wkłucia, tak aby nie dopuścić do powtarzalnego uszkodzenia tkanek. 

Bardzo ważna jest także wymiana igieł po każdej iniekcji - igły do wstrzykiwaczy są sterylnymi wyrobami medycznymi przeznaczonymi do jednorazowego użytku. Wielokrotne używanie tej samej igły, która staje się tępa, sprzyja powstawaniu mikrouszkodzeń skóry, które przyczyniają się do rozwoju lipohipertrofii. 

Miejsca wykonywania iniekcji powinny być bacznie obserwowane przez diabetyka, a w przypadku pojawienia się niepokojących zmian na skórze lub wyczucia przy dotyku zmiany spoistości skóry - wskazana jest konsultacja lekarska. [1] [2] [3]

Podsumowanie

Zrosty po wkłuciach powstają na skutek wielokrotnego, powtarzalnego podawania insuliny w ten sam obszar skóry. Czynnikiem znacznie zwiększającym ryzyko wystąpienia lipohipertrofii jest wielokrotne używanie tych samych igieł, które przyczyniają się powstawania mikrouszkodzeń skóry. Podstawową rolę w zapobieganiu lipohipertrofii ma edukacja diabetyków na temat rotacji miejsc wkłucia oraz konieczności wymiany igły po każdej iniekcji. W bardziej zaawansowanych przypadkach lipodystrofii, metodami leczenia z wyboru są liposukcja lub chirurgiczne wycięcie zmienionych chorobowo obszarów skóry. 

Bibliografia:

[1] “Lipohipertrofia - skórne powikłanie insulinoterapii” M. Pawłowski, M. Gilewska, L. Czupryniak, Diabetologia Kliniczna 2012, tom 1, nr 2

[2] https://www.pfed.org.pl/uploads/1/9/9/8/19983953/new_insulin_delivery_recommendations_pol.pdf

[3] https://www.mp.pl/insulinoterapia/przeglad_badan/152582,lipohipertrofia-zwiazana-z-podawaniem-insuliny