Pierwsze objawy cukrzycy - na co zwrócić uwagę?

W Polsce na cukrzycę choruje około 8% populacji, w tym ponad 3 miliony osób dorosłych. Ze względu na ogromne rozpowszechnienie choroby Światowa Organizacja Zdrowia uznała cukrzycę za pierwszą niezakaźną epidemię, podkreślając tym samym globalne znaczenie tego przewlekłego schorzenia. Szacuje się, że aż 25-30% osób dorosłych z cukrzycą nie wie, że choruje, dlatego tak ważne jest zwrócenie uwagi na pierwsze objawy cukrzycy, które – jak się okazuje – mogą być bardzo subtelne i niecharakterystyczne. 

Objawy cukrzycy typu 1

Cukrzyca typu 1 spowodowana jest zniszczeniem komórek β trzustki (produkujących insulinę) przez proces autoimmunologiczny, który rozwija się u osób predysponowanych genetycznie. Choroba ujawnia się u dzieci i młodzieży oraz u osób <30 roku życia. Autoimmunologiczna destrukcja komórek β trzustki prowadzi do gwałtownego wyczerpania rezerw insuliny, dlatego też początek choroby jest zwykle nagły. 

U części pacjentów z niezdiagnozowaną dotąd cukrzycą typu 1, pierwszym objawem choroby jest kwasica ketonowa – stan zagrożenia życia, w przebiegu którego dochodzi do zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Nagły i znaczny niedobór insuliny powoduje, że glukoza obecna we krwi nie jest w stanie wnikać do wnętrza komórek; zachowują się one tak, jakby jej nie było. Aby pozyskać energię na drodze alternatywnej, dochodzi do rozkładu białek i tłuszczów. Produktami rozkładu tłuszczów są glicerol i kwasy tłuszczowe, które następnie metabolizowane są w wątrobie z powstaniem ciał ketonowych. Nadmiar ciał ketonowych prowadzi do wystąpienia kwasicy ketonowej – stanu, w którym pH krwi wynosi <7,35 (fizjologicznie pH krwi mieści się w granicach 7,35-7,45). [1] [3]

Do objawów kwasicy ketonowej zaliczamy:

• zmęczenie i senność,
• zaburzenia świadomości,
• osłabienie,
• nadmierne pragnienie,
• suchość w jamie ustnej,
• wielomocz (oddawanie dużych ilości moczu),
• zawroty i bóle głowy,
• nudności i wymioty,
• ból brzucha - niekiedy bardzo silny, może imitować inne ostre stany w obrębie jamy brzusznej, np. zapalenie wyrostka robaczkowego.

U pacjentów z kwasicą ketonową stwierdza się oddech Kussmaula, czyli bardzo głębokie i szybkie oddychanie. Charakterystyczny dla tego stanu jest także zapach acetonu z ust (wynika z obecności ciał ketonowych we krwi). [3]

Na szczęście, nie u każdego pacjenta rozpoznanie cukrzycy typu 1 poprzedzone jest wystąpieniem kwasicy ketonowej. Do innych objawów, których pojawienie się skłania do diagnostyki w kierunku cukrzycy, zaliczamy:

• wzmożone pragnienie (polidypsja),
• poliuria (oddawanie dużych ilości moczu, wynikające z utraty glukozy wraz z moczem);
• cechy odwodnienia (zmniejszona elastyczność skóry, podsychające śluzówki, w skrajnych przypadkach zapadnięcie gałek ocznych),
• osłabienie i senność spowodowane odwodnieniem,
• chudnięcie bez wyraźnej przyczyny. [1]

*ciała ketonowe – substancje będące produktami przemian tłuszczów. Ich obecność w moczu u chorych na cukrzycę wynika z nieprawidłowego metabolizmu cukrów, na skutek którego organizm zaczyna czerpać energię ze spalania tłuszczów, w wyniku którego powstają ciała ketonowe. [3]

Objawy cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu 2 stanowi najczęstszą postać choroby (około 80% przypadków). Spowodowana jest postępującym upośledzeniem wydzielania insuliny, wtórnym do istniejącej insulinooporności. W jej rozwoju główną rolę odgrywają czynniki środowiskowe –otyłość i niska aktywność fizyczna. W cukrzycy typu 2 rzadziej występują typowe symptomy choroby; ponad połowa pacjentów nie ma żadnych objawów, a schorzenie wykrywane jest przypadkowo lub przy okazji badań przesiewowych. U niektórych pacjentów może występować nadmierne pragnienie, wielomocz, skłonność do ropnych zakażeń skóry oraz zakażeń układu moczowo-płciowego (wynika z wydalania dużych ilości glukozy z moczem, która sprzyja rozwojowi bakterii w okolicy moczowo-płciowej). 

Zdarza się, że pierwsze objawy cukrzycy typu 2 ujawniają się w przebiegu innej choroby (np. infekcji), w której zwiększa się zapotrzebowanie na insulinę. W warunkach podstawowych, zachowana resztkowa czynność wydzielnicza komórek trzustki jest wystarczająca do utrzymania glikemii w granicach normy, jednak w sytuacji stresowej, jaką dla organizmu jest infekcja, niewydolna trzustka nie jest w stanie wyprodukować dodatkowej ilości insuliny, co prowadzi do ujawnienia objawów cukrzycy. [2]

Pacjenci bezobjawowi

W grupach ryzyka konieczne jest prowadzenie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy, ponieważ u ponad połowy chorych nie występują żadne objawy hiperglikemii (podwyższonego poziomu cukru we krwi). Badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzać raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45 roku życia. Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to należy wykonywać raz w roku u pacjentów mających co najmniej jeden z poniższych czynników ryzyka zachorowania na cukrzycę:

• nadwaga i otyłość [BMI ≽25 kg/㎡ i/lub obwód w talii >80 cm (kobiety); >94 cm (mężczyźni)],
• cukrzyca występująca w rodzinie (rodzice lub rodzeństwo),
• niska aktywność fizyczna,
• zdiagnozowany stan przedcukrzycowy (nieprawidłowa glikemia na czczo lub nieprawidłowa tolerancja glukozy),
• przebyta cukrzyca ciążowa,
• urodzenie dziecka o masie ciała >4 kg,
• nadciśnienie tętnicze,
• hipercholesterolemia,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• choroba układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca).

W ramach badań przesiewowych wykonuje się pomiar stężenia glukozy we krwi żylnej na czczo. [1]

Podsumowanie

Cukrzyca jest chorobą niezwykle podstępną – przez długi czas może dawać niecharakterystyczne objawy i pozostawać niezdiagnozowana, co prowadzi do rozwoju nieodwracalnych powikłań sercowo-naczyniowych. Świadomość tego problemu i wyczulenie na pierwsze objawy cukrzycy zwiększa szanse na wczesne rozpoznanie choroby i rozpoczęcie jej leczenia, przekładając się tym samym na poprawę jakości życia pacjentów. Ze względu na możliwość bezobjawowego przebiegu cukrzycy, osoby z grup ryzyka powinny regularnie wykonywać badania przesiewowe, tj. oznaczenie glukozy we krwi na czczo. 

Bibliografia:

[1] “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11
[2] https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.1.
[3] https://www.mp.pl/pacjent/objawy/65985,kwasica-ketonowa