Jaki jest prawidłowy poziom hemoglobiny glikowanej?

cukrzyca typu 1

cukrzyca typu 2

hipoglikemia

badania

Magdalena Ślusarczyk | Śląski Uniwersytet Medyczny

10 listopada 2022

Jaki jest prawidłowy poziom hemoglobiny glikowanej?

Cukrzyca jest schorzeniem przewlekłym, związanym z ryzykiem wystąpieniem licznych powikłań narządowych, dlatego poziom cukru we krwi wymaga regularnego monitorowania. Jednym z parametrów odzwierciedlających poziom glikemii we krwi jest hemoglobina glikowana. Jakie są normy hemoglobiny glikowanej i co należy zrobić, aby obniżyć jej poziom?

Co to jest hemoglobina glikowana?

Glikacja jest to proces chemiczny nieenzymatycznego łączenia się glukozy z różnego rodzaju białkami w naszym organizmie. Do powstawania hemoglobiny glikowanej (oznaczanej skrótem HbA1c) dochodzi na skutek wysokiego stężenia glukozy we krwi - proces ten jest możliwy dzięki przepuszczalności błony komórkowej krwinek czerwonych (erytrocytów) dla glukozy. Glukoza przyłącza się do łańcucha β-globiny - białka wchodzącego w skład hemoglobiny.

Średni czas przeżycia krwinek czerwonych wynosi około 120 dni, dlatego poziom hemoglobiny glikowanej odzwierciedla średnią glikemię z ostatnich 3 miesięcy przed oznaczeniem. Oznaczenie poziomu HbA1c wykorzystuje się do oceny wyrównania metabolicznego cukrzycy.

Warto podkreślić, że wartość HbA1c informuje o średniej glikemii z ostatnich kilku miesięcy, ale nie odzwierciedla dobowych wahań poziomu cukru we krwi w tym okresie. [1] [2]

Jak przygotować się do badania hemoglobiny glikowanej?

Badanie hemoglobiny glikowanej nie wymaga specjalnego przygotowania - krew nie musi być pobierana na czczo, nie ma także konieczności odstawiania przyjmowanych leków przed badaniem. Badanie można wykonać o dowolnej porze dnia. Materiałem do badania jest próbka krwi żylnej pobranej z żyły łokciowej.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2022 roku u pacjentów ze stabilnym przebiegiem choroby, osiągających cele leczenia, poziom HbA1c we krwi należy oznaczać raz w roku.

Oznaczenie poziomu HbA1c we krwi nie powinno być wykorzystywane w diagnostyce:

u pacjentów z niedokrwistością;
u chorych hemodializowanych;
u osób po przetoczeniu koncentratu krwinek czerwonych;
u osób zakażonych wirusem HIV oraz będących w trakcie leczenia antyretrowirusowego;
u kobiet ciężarnych i w okresie połogu.

U tych osób równowaga pomiędzy średnią glikemią a poziomem hemoglobiny glikowanej może być zachwiana - taki wynik nie jest możliwy do interpretacji. [2] [3]

Jakie są normy hemoglobiny glikowanej?

U osób zdrowych (niechorujących na cukrzycę) prawidłowe stężenie HbA1c we krwi wynosi od 4 do 6%, co odpowiada średniej glikemii rzędu około 135 mg/dl.

Glikacja blisko podanej wartości granicznej (6%) często już wskazuje na zaburzenia gospodarki węglowodanowej i może świadczyć o występującym stanie przedcukrzycowym.

U pacjentów z cukrzycą docelowe wartości HbA1c są zróżnicowane, a ustalone cele terapeutyczne zależą od:

typu cukrzycy;
wieku pacjenta;
współpracy i starań chorego;
czasu trwania choroby;
ryzyka wystąpienia hipoglikemii;
występowania powikłań narządowych cukrzycy;
u kobiet chorujących na cukrzycę - od tego, czy planują ciążę. [1]

Docelowe wartości hemoglobiny glikowanej u różnych grup pacjentów przedstawia poniższa tabela:

Cel ogólny

HbA1c ≤7%

Cele indywidualne

HbA1c ≤6%

● kobiety w II i III trymestrze ciąży (jeżeli nie wiąże się to z większą częstością hipoglikemii)

HbA1c ≤6,5%

● kobiety z cukrzycą przedciążową planujące ciążę i kobiety w I trymestrze ciąży;

● cukrzyca typu 1 (jeśli nie wiąże się to z większą częstością hipoglikemii i pogorszeniem jakości życia);

● krótkotrwała cukrzyca typu 2;

● cukrzyca u dzieci i młodzieży, niezależnie od typu choroby

HbA1c ≤8%

● pacjenci starsi, z wieloletnią cukrzycą i istotnymi powikłaniami makroangiopatycznymi (przebyty zawał serca i/lub udar mózgu) i/lub licznymi chorobami towarzyszącymi

Jeśli u pacjenta z cukrzycą w wieku >65 lat przewiduje się (na podstawie jego stanu zdrowia) przeżycie dłuższe niż 10 lat, to należy dążyć do stopniowego wyrównania cukrzycy, przyjmując jako docelową wartość HbA1c ≤7%. [1] [2]

Co oznacza podwyższony poziom i jak szybko obniżyć poziom hemoglobiny glikowanej?

Podwyższony poziom hemoglobiny glikowanej świadczy o występowaniu zaburzeń gospodarki węglowodanowej u pacjenta.

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2022 roku wartość HbA1c ≥ 6,5% upoważnia do rozpoznania cukrzycy. [1]

Nie należy szybko obniżać poziomu hemoglobiny glikowanej - pacjenci z cukrzycą powinni stopniowo dążyć do wartości jak najbardziej zbliżonych do prawidłowych, indywidualnie określonych przez lekarza. Zbyt szybkie obniżanie wartości HbA1c zwiększa ryzyko występowania epizodów hipoglikemii (niedocukrzeń), które mogą być groźne dla zdrowia. U chorych z zaawansowanymi powikłaniami mikroangiopatycznymi (głównie retinopatią) zbyt szybkie obniżanie glikemii może przejściowo prowadzić do progresji powikłania, a w cukrzycy typu 2 – zwiększać ryzyko sercowo-naczyniowe. Osiąganie celu terapeutycznego powinno być rozłożone w czasie, optymalnie w ciągu kilku miesięcy. Obniżenie poziomu HbA1c można uzyskać poprzez:

zmniejszenie masy ciała - korzystna jest stopniowa redukcja masy ciała o 0,5-1 kg/tydzień;
przestrzeganie zaleceń lekarskich dotyczących farmakoterapii cukrzycy i/lub insulinoterapii;
regularną aktywność fizyczną - wysiłek powinien być regularny, o umiarkowanej intensywności, dostosowany do możliwości pacjenta. Zaleca się podejmowanie wysiłku fizycznego co najmniej 2-3 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie. Do szczególnie zalecanych form aktywności dla początkujących zalicza się spacery, pływanie oraz nordic walking;
zbilansowaną dietę - należy włączyć do diety produkty zawierające węglowodany złożone (kasze, produkty pełnoziarniste), natomiast praktycznie całkowicie wyeliminować z jadłospisu węglowodany proste (słodzone napoje, słodycze, wyroby cukiernicze, fast-foody), które wchłaniają się bardzo szybko i powodują trudne do opanowania poposiłkowe skoki glikemii. Pacjenci z cukrzycą powinni ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych i zastąpić je tłuszczami nienasyconymi pochodzenia roślinnego (oleje roślinne, orzechy, pestki).

Jeśli pacjentowi mimo podjętych działań nie udaje się osiągnąć docelowych wartości glikemii, należy się do nich możliwie jak najbardziej zbliżyć. [3]

Podsumowanie

Hemoglobina glikowana jest użytecznym parametrem w monitorowaniu wyrównania glikemii u pacjentów chorujących na cukrzycę. Poziom HbA1c odzwierciedla średni poziom glukozy we krwi z ostatnich 3 miesięcy, przy czym największy wpływ na wartość HbA1c ma glikemia z ostatniego miesiąca przed oznaczeniem. Docelowa wartość hemoglobiny glikowanej u różnych pacjentów uzależniona jest m.in. od wieku pacjenta, czasu trwania choroby czy też ryzyka wystąpienia hipoglikemii.

Bibliografia:

[1] https://ptdiab.pl/images/docs/zalecenia/CTiD-1-2022-pl.pdf

[2] ‘Hemoglobina glikowana w rozpoznawaniu cukrzycy’ A. Milczarczyk, E. Franek, Choroby Serca i Naczyń 2012, tom 9, nr 3, 161-163

[3] https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.168.3.