Wymienniki węglowodanowe (WW) – jak je wyliczać? Wskaźnik insulina-wymiennik

Wymiennik węglowodanowy (1 WW) to równowartość 10 g węglowodanów przyswajalnych (bez błonnika). System wymienników wymyślono na potrzeby leczenia pacjentów z cukrzycą. Obliczono, jakie ilości poszczególnych produktów zawierają 10 g węglowodanów i umieszczono je w specjalnych tabelach, aby pacjenci mogli dowolnie „wymieniać” jedne produkty na inne i w ten sposób urozmaicać swoją dietę bez ryzyka dużych wahań glikemii. Wymienniki możemy też obliczać sami, bez posiłkowania się tabelami. Jak i po co liczymy wymienniki węglowodanowe?

To artykuł o tym jak liczyć WW, chcesz się dowiedzieć jak wyliczać WBT? Przeczytaj artykuł o liczeniu WBT

Za wahania poziomu glukozy we krwi odpowiedzialne są przede wszystkim węglowodany. Aby ułatwić diabetykom codzienne komponowanie posiłków, starano się wymyślić prostą miarę, która by określała, ile tych węglowodanów jest w poszczególnych, najczęściej spożywanych produktach. Ustalono, że taką miarą będzie wymiennik, czyli 10 g węglowodanów przyswajalnych. Jeden wymiennik węglowodanowy odpowiada jednej, średniej wielkości kromce chleba o wadze 20 g (stąd niekiedy można spotkać się z określeniem jednostka chlebowa) i dostarcza około 40 kcal. Tę kromkę chleba można zamienić na średniej wielkości ziemniaka, małe jabłko, pół banana czy 100 ml soku owocowego – ilość dostarczanych WW pozostanie taka sama.

Tabele wymienników węglowodanowych

10 g węglowodanów, które stanowią 1 WW to wielkość umowna, zresztą początkowo jako 1 WW określano 12 g węglowodanów, wartość tę zaokrąglono, aby ułatwić pacjentom przeliczanie wymienników (dzielenie przez 10 jest łatwiejsze niż dzielenie przez 12).

Po wymyśleniu systemu wymienników i wprowadzeniu go do leczenia cukrzycy, obliczono ilość WW w najczęściej spożywanych produktach (pieczywo, kasze, makarony, owoce) i umieszczono je w specjalnych tabelach (podobnych do tabeli kaloryczności), dzięki którym szybko można sprawdzić, jaka ilość danego pożywienia ma równowartość 10 g węglowodanów. Tabele wymienników węglowodanowych są w użyciu do dzisiaj, choć w dobie Internetu, gdzie można znaleźć informacja o wartości odżywczej praktycznie każdego produktu oraz przy wymogu prawnym, by dane te były umieszone na opakowaniach żywności, ich znaczenie zmalało. Dzisiaj wymienniki węglowodanowe możemy szybko obliczyć sami, mając do pomocy wagę kuchenną oraz informacje o gramaturze i zawartości węglowodanów w 100 g lub porcji produktu.

Jak liczyć wymienniki węglowodanowe - przykłady

Baton Aero mleczny

– z informacji zamieszczonej na opakowaniu wiemy, że porcja 35 g to 19,5 g węglowodanów. Wartość tę zaokrąglamy do 20 g, a to stanowi 2 WW (20: 10 = 2)

Crunchy bananowe z czekoladą Sante – na opakowaniu jest podana wartość odżywcza:

100 g to 64,40 g węglowodanów, czyli 6,5 WW. Załóżmy, że chcemy zjeść porcje granoli o wadze 40 g. Obliczamy ile węglowodanów jest w naszej porcji, korzystając z najprostszego równania na proporcje:

Jeśli 100 g produktu = 64,50 g węglowodanów

To 40 g produktu = X g węglowodanów

100 x = 2 580

X = 2580: 100 = 25,80 w zaokrągleniu 26 g węglowodanów, czyli 2,6 WW

Duży banan bez skórki o wadze 140 g

100 g banana = 23,50 g węglowodanów (do sprawdzenia w Internecie, np. https://www.tabele-kalorii.pl/)

140 g banana = X g węglowodanów

100 x = 3290:100

X = 32,90

32,90 g węglowodanów, po zaokrągleniu 33 g węglowodanów i 3,3 WW

Podsumowując, do obliczania wymienników węglowodanowych potrzebujemy wagi kuchennej oraz informacji o wartości odżywczej danego produktu.

Najłatwiej jest obliczyć WW w przypadku gotowych produktów o kreślonej gramaturze, których nie musimy ważyć, a wszystkie informacje odżywcze mamy zamieszoną na opakowaniu. W przypadku pieczywa, makaronu, ziemniaków czy owoców trzeba zważyć porcję, która zamierzamy zjeść, sprawdzić zawartość węglowodanów w 100 g a następnie obliczyć ilość węglowodanów w naszej porcji.

Po co liczymy wymienniki węglowodanowe?

Zasady odżywiania się diabetyków niewiele różnią się obecnie od zaleceń dla osób zdrowych – podstawą jest zbilansowana dieta, ograniczająca cukry proste, dostosowana do wieku i trybu życia pacjenta. Zasadnicza różnica dotyczy tego, że osoby z cukrzycą muszą dokładnie wiedzieć, ile w ich posiłkach znajduje się węglowodanów (wymienników węglowodanowych). Diabetycy leczeni insuliną biorą pod uwagę ilość wymienników do obliczania dawki leku do posiłku. W tym przypadku dawka insuliny jest wtórna do zaplanowanego posiłku, jednego dnia np. na obiad pacjent zjada mniej węglowodanów i bierze mniej insuliny, innego więcej. Ważne, by glikemie po posiłkach mieściły się w normie. Nieco inaczej sytuacja wygląda u pacjentów z cukrzycą typu 2, leczoną lekami doustnymi. Dawki leków są stałe, a zatem i posiłki powinny być o podobnej zawartości węglowodanów. Inaczej mówiąc pacjent z cukrzycą typu 1 przygotowuje posiłek, oblicza w nim wymienniki, a następnie oblicza potrzebną dawkę insuliny, a pacjent z cukrzycą typu 2., który przyjmuje stałe dawki leków, musi pamiętać ile wymienników może zjeść na dany posiłek i tak dobierać produkty, by zmieścić się w swoim limicie.

Dowiedz się więcej: Zasady odżywiania przy cukrzycy 

Przelicznik insulina-wymiennik

Dawka insuliny do posiłku zależy od trzech zmiennych:

• Glikemii przed posiłkiem
• Ilości wymienników węglowodanowych (w przypadku pacjentów korzystających z pompy także ilości wymienników białkowo-tłuszczowych)
• Wrażliwości na insulinę

Wrażliwość na insulinę jest cechą indywidualną, zależną między innymi od wieku i masy ciała. Generalnie dzieci mają większą insulinowrażliwość od dorosłych, podobnie osoby szczupłe lepiej reagują na insulinę niż otyłe. Szczególnym przypadkiem jest okres nastoletni, kiedy zapotrzebowanie na insulinę znacznie wzrasta z powodu tzw. hormonalnej insulinooporności. W związku z tym każdy pacjent ma swój własny przelicznik insulina-wymiennik. Średnio waha się on między 0,5 – 4 jednostki insuliny na 10 g węglowodanów przyswajalnych, czyli na 1 WW.

Wskaźnik insulina-wymiennik ustalany jest dla każdego pacjenta indywidualnie na podstawie glikemii mierzonej 1,5-2 godziny po posiłku. Jeśli po tym czasie cukry są w normie to znak, że dawka leku obliczona do posiłku i z uwzględnieniem glikemii wyjściowej była prawidłowa.

Wskaźnik insulina-wymiennik może być różny dla poszczególnych posiłków. Fizjologicznie najwięcej insuliny potrzebujemy rano, ponieważ uwalniane są wówczas hormony o działaniu przeciwstawnym do insuliny (hormon wzrostu, adrenalina, kortyzol). Dlatego przelicznik insulina wymiennik na śniadanie najczęściej jest najwyższy (np. 1,5 jednostki na 1 WW, a na obiad i kolację 1 jednostka na 1 WW).

Czytaj więcej: jak liczyć bolus poposiłkowy i bolus na korektę