Co to jest wskaźnik HOMA-IR i jak go obliczyć?

Szacuje się, że problem nadwagi i otyłości dotyczy ponad połowy polskiego społeczeństwa. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej jest przyczyną wielu powikłań i chorób, takich jak m.in. nadciśnienie tętnicze, miażdżyca czy choroby nowotworowe. Z otyłością brzuszną ściśle związana jest także insulinooporność - zaburzenie gospodarki węglowodanowej, które należy diagnozować i leczyć na jak najwcześniejszym etapie. Jednym z badań wykorzystywanych w diagnostyce oporności tkanek na insulinę jest oznaczanie wskaźnika HOMA-IR. Jak oblicza się ten parametr i u kogo warto wykonać takie badanie? 

 

Co to jest insulinooporność?

Insulinooporność jest to stan obniżonej wrażliwości komórek obwodowych na działanie insuliny, pomimo jej prawidłowego lub podwyższonego poziomu. Insulinooporność zaliczana jest do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i najczęściej współistnieje z otyłością brzuszną, nadciśnieniem tętniczym oraz zaburzeniami metabolizmu lipidów. Tkanka tłuszczowa trzewna jest aktywna metabolicznie - produkuje m.in. takie substancje jak leptyna i rezystyna, które wykazują działanie przeciwstawne do insuliny - w różnych mechanizmach wpływają na podwyższenie poziomu glukozy we krwi, co stopniowo prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2 i związanych z nią niekorzystnych następstw zdrowotnych. [1]

 

Co to jest wskaźnik HOMA-IR?

HOMA-IR (Homeostatic Model Assessment - Insulin Resistance) jest to wskaźnik wyliczany na podstawie stężenia glukozy oraz insuliny we krwi w warunkach podstawowych (na czczo). Parametr ten pozwala ocenić proporcje pomiędzy wydzielaną insuliną a poziomem glukozy we krwi badanej osoby. Wskaźnik ten po raz pierwszy opisano w 1985 roku i od tamtej pory jest on powszechnie wykorzystywany w diagnostyce insulinooporności. [1]

 

Kiedy warto oznaczyć wskaźnik HOMA-IR?

Oznaczenie wskaźnika HOMA-IR wskazane jest u pacjentów, u których występują objawy kliniczne sugerujące występowanie insulinooporności, takie jak: [1]
●    wzmożony apetyt;
●    problemy ze zredukowaniem masy ciała pomimo stosowania właściwej diety i uprawiania aktywności fizycznej;
●    otyłość brzuszna;
●    nadmierna senność, zmęczenie, uczucie ciągłego wyczerpania;
●    napady “wilczego głodu”;
●    ciągła ochota na słodycze, nawet po spożyciu obfitego posiłku;
●    bóle głowy;
●    bezsenność, rozdrażnienie, problemy z koncentracją;
●    rogowacenie ciemne  - jest to stan charakteryzujący się nadmierną pigmentacją skóry, połączoną z nadmiernym jej rogowaceniem. Zmiany o typie rogowacenia ciemnego najczęściej lokalizują się w okolicy dołów pachowych, pachwin oraz na skórze karku. [4]

 

Jak obliczyć wskaźnik HOMA-IR?

Wskaźnik HOMA-IR oblicza się według podanego poniżej wzoru: 
insulinemia na czczo (w mIU/l) × glikemia na czczo (w mmol/l) / 22,5
Do jego obliczenia niezbędne jest wykonanie oznaczenia stężenia insuliny i glukozy we krwi żylnej na czczo. Z powodu pulsacyjnego wydzielania insuliny, pomiary należy wykonać 3 lub 4-krotnie i określić wartość średnią ze wszystkich badań. Wartość współczynnika HOMA-IR w warunkach fizjologicznych (u osób z prawidłową wrażliwością tkanek na insulinę) wynosi < 1,0. [2]

O czym świadczy nieprawidłowy wynik HOMA-IR?

Wartość wskaźnika HOMA-IR każdorazowo powinna być interpretowana przez lekarza, w odniesieniu do ogólnego stanu klinicznego pacjenta i jego schorzeń współistniejących. Wynik >2,0 może świadczyć o insulinooporności i wymaga dalszej diagnostyki w kierunku zaburzeń gospodarki węglowodanowej (np. wykonania doustnego testu obciążenia glukozą - OGTT). Jak już wspomniano, aby uzyskać wiarygodny wynik, pomiary insuliny i glukozy we krwi na czczo należy powtórzyć 3/4-krotnie.

Wysoka wartość wskaźnika HOMA-IR wskazuje na obniżenie wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę. Stan ten wymaga modyfikacji dotychczasowego sposobu odżywiania pacjenta oraz zwiększenia jego aktywności fizycznej. Pacjenci powinni włączyć do swojego codziennego jadłospisu większą ilość świeżych warzyw oraz ograniczyć spożycie łatwo przyswajalnych węglowodanów (słodkie przekąski, białe pieczywo, słodzone napoje). Zaleca się zmniejszenie spożycia z produktów z dużą zawartością węglowodanów, a w zamian za to rekomenduje się włączenie do diety większej ilości białka pochodzenia roślinnego (fasola, ciecierzyca, groch, kasze, orzechy) oraz produktów bogatych w błonnik pokarmowy. Pacjentom z insulinoopornością zaleca się minimum 150 minut aktywności fizycznej tygodniowo, dostosowanej do ich preferencji i wydolności fizycznej. [1]

 

Ograniczenia wskaźnika HOMA-IR

Warto podkreślić, że do obliczenia wskaźnika HOMA-IR niezbędne jest oznaczenie poziomu insuliny endogennej, czyli produkowanej przez własną trzustkę. Z tego powodu metoda ta traci swoją dokładność w ocenie wrażliwości tkanek na insulinę u pacjentów z już zdiagnozowaną cukrzycą, hiperglikemią i upośledzoną czynnością  wydzielnicza komórek β trzustki (produkujących insulinę). [3]

 

Podsumowanie

Wskaźnik HOMA-IR jest stosunkowo prostą, małoinwazyjną i szybką metodą wykorzystywaną w diagnostyce insulinooporności. Do jego obliczenia konieczna jest znajomość stężenia insuliny oraz glukozy we krwi żylnej na czczo, a żeby wynik był wiarygodny, najlepiej jest powtórzyć pomiary 3/4-krotnie. Dla pacjentów zmagających się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, pomocne mogą być powszechnie dostępne internetowe kalkulatory, umożliwiające obliczenie wskaźnika HOMA-IR na podstawie znajomości stężenia glukozy i insuliny we krwi na czczo. Nieprawidłowy wynik powinien zostać każdorazowo skonsultowany z lekarzem, który oceni ryzyko insulinooporności u danego pacjenta oraz zaleci odpowiednie postępowanie terapeutyczne. 

Bibliografia:

[1] “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11
[2] https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.1.
[3]https://diabetologia.mp.pl/ekspert/wywiady/101790,diagnostyka-insulinoopornosci-wywiad-z-prof-bogdanem-solnica
[4] https://www.termedia.pl/dermatologia/Rogowacenie-ciemne,35581.html