Podstawowe informacje o cukrzycy - FAQ

1. Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, których cechą wspólną jest hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom cukru we krwi. Hiperglikemia może wynikać z niedoboru bądź całkowitego braku insuliny (cukrzyca typu 1), lub z jej nieprawidłowego działania (cukrzyca typu 2). Hiperglikemia, która jest istotą cukrzycy, uszkadza naczynia krwionośne w całym organizmie, prowadząc do rozwoju tzw. późnych powikłań cukrzycy (retinopatii, neuropatii, nefropatii, udarów, zawałów, zespołu stopy cukrzycowej). Zapobieganie powikłaniom to główny cel leczenia cukrzycy. 

Leczenie cukrzycy sprowadza się do obniżania glikemii do poziomu, jaki występuje u ludzi zdrowych. W tym celu przy cukrzycy typu 1 podaje się insulinę, natomiast pacjenci z cukrzycą typu 2 mogą być w pierwszych latach choroby leczenie lekami doustnymi. Z czasem i u nich konieczna staje się insulinoterapia. Elementem leczenia cukrzycy jest samokontrola, czyli monitorowanie poziomu cukru we krwi (glukometrem bądź za pomocą systemu do ciągłego monitorowania glikemii); podejmowanie decyzji co do dawek insuliny,  regularne wykonywanie badań ogólnych i specjalistycznych (okulista, nefrolog, kardiolog), aby monitorować rozwój ewentualnych powikłań. 

2. Ile jest rodzajów cukrzycy? / Jakie są typy cukrzycy?

Pod pojęciem cukrzycy kryje się grupa chorób metabolicznych, najczęściej, bo w około 80% przypadków mamy do czynienia z cukrzycą typu 2, chorobą cywilizacyjną, której sprzyjają nadwaga/otyłość i mało aktywny tryb życia. Istotą problemu w cukrzycy typu 2 jest nieprawidłowe działanie insuliny. Cukrzyca typu 2 w Polsce diagnozowana jest głównie u osób starszych. 

Około 10-15% stanowi cukrzyca typu 1, choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki trzustki produkujące insulinę. W efekcie dochodzi do znacznego niedoboru, bądź całkowitego braku tego hormonu w organizmie. Cukrzyca typu 1 najczęściej diagnozowana jest u dzieci, młodzieży o młodych dorosłych.

U około 10% ciężarnych diagnozowana jest natomiast cukrzyca ciążowa, czyli nietolerancja glukozy, która po raz pierwszy wystąpiła w czasie ciąży. Cukrzyca ciążowa powodowana jest przez hormony, które umożliwiają rozwój płodu, ale jednocześnie prowadzą do tzw. hormonalnej insulinooporności. Najczęściej kończy się wraz z porodem, choć należy pamiętać, ze kobiety z cukrzycą ciążową są w grupie ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w przyszłości. 

Rzadziej spotykane typy cukrzycy to cukrzyca LADA – czyli wolno rozwijająca się cukrzyca typu 1 u osób dorosłych,  cukrzyca typu MODY – cukrzyca monogenowa; cukrzyca noworodkowa. 

3. Jakie są objawy cukrzycy? 

Objawy cukrzycy typu 1:

Objawy cukrzycy różnią się znacznie w zależności o jej typu. Najbardziej nasilone i charakterystyczne objawy towarzyszą cukrzycy typu 1. 

• nadmierne pragnienie
• częste oddawanie moczu
• nagła utrata wagi
• zmęczenie 
• drętwienie i mrowienie kończyn
• utrudnione gojenie ran
• nawracające infekcje

Więcej o objawach cukrzycy typu 1 przeczytasz w naszym artykule o objawach cukrzycy typu 1.

Objawy cukrzycy typu 2:

Objawy cukrzycy typu 2 są znacznie łagodniejsze i mniej charakterystyczne. To z tego powodu ponad połowa przypadków cukrzycy typu 2 jest diagnozowana przypadkiem. 

• otyłość typu brzusznego
• nadciśnienie tętnicze
• zaburzenia lipidowe
• skłonność do zakażeń grzybiczych
• skłonność do infekcji intymnych
• ciągłe zmęczenie
• senność po posiłkach
• duży apetyt na słodycze

Więcej o objawach cukrzycy typu 2 dowiesz się z tekstu o objawach cukrzycy typu 2.

Cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciążowa rozwija się nie dając żadnych objawów, jest ona diagnozowana na podstawie obowiązkowych badań glukozy na początku ciąży oraz testu obciążenia glukozą w drugim trymestrze ciąży.

4. Jakie są metody diagnozowania cukrzycy? 

Cukrzycę rozpoznaje się na podstawie zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi. Za wysoki cukier (hiperglikemia) może pojawiać się na czczo lub/i po posiłkach. Diagnoza cukrzycy może opierać się na badaniu glukozy na czczo, bądź na przeprowadzeniu testu obciążenia glukozą. 

Cukrzycę rozpoznaje się, kiedy poziom cukru we krwi na czczo jest wyższy niż 126 mg/dl, natomiast dwie godziny po wypiciu roztworu glukozy przekracza 199 mg/dl.

Cukrzycę można wykryć badając też poziom cukru we krwi glukometrem. Tzw. glikemia przygodna (w dowolnej porze dnia, niezależnie od czasu, jaki upłynął od ostatniego posiłku) wskazuje na cukrzycę, jeśli wynik przekracza 200 mg/dl. 

W celu potwierdzenia diagnozy z krwi, bada się także stężenie cukru w moczu – u ludzi bez cukrzycy cukier w moczu nie występuje, jest to objaw typowy dla cukrzycy. 

5. Jakie są metody leczenia cukrzycy?

Metody leczenia cukrzycy różnią się w zależności od typu choroby, niemniej podstawowymi elementami terapii zawsze pozostają:

• Przyjmowanie insuliny lub/i leków doustnych
• Zdrowa dieta
• Regularna aktywność fizyczna

Leczenie cukrzycy typu 1 zawsze wymaga podawania insuliny, natomiast w przypadku cukrzycy typu 2 stosuje się zarówno insulinę, jak i leki doustne. W ramach leczenia cukrzycy pacjenci powinni przestrzegać odpowiedniej diety, przede wszystkim zwracać uwagę na ilość i jakość spożywanych węglowodanów, a także regularnie podejmować aktywność fizyczną. Leczenie cukrzycy polega na obniżaniu poziomu cukru we krwi do poziomu, jaki występuje u ludzi zdrowych. Niestety nie zawsze się to udaje i w efekcie przyjmowanych leków pacjenci mogą doświadczać zarówno hipoglikemii (zbyt niski poziom cukru we krwi, poniżej 70 mg/dl), jak i hiperglikemii (przecukrzeń, glikemia powyżej 180 mg/dl). Niedostatecznie leczona cukrzyca (częste i przewlekłe hiperglikemie) prowadzi do rozwoju powikłań cukrzycy. Powikłania, takie jak retinopatia, nefropatia czy neuropatia cukrzycowa oraz choroby sercowo-naczyniowe stanowią obecnie największe wyzwanie w terapii cukrzycy. 

Więcej na temat leczenia cukrzycy przeczytacie w tekście: Cukrzyca – przyczyny, objawy, leczenie. Czym różnią się poszczególne typy cukrzycy?

6. Jak zapobiegać cukrzycy?

Czy cukrzycy można zapobiec? Tak, ale tylko cukrzycy typu 2, która zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych, zależnych od trybu życia. Profilaktyka cukrzycy typu 2 obejmuje przede wszystkim utrzymywanie prawidłowej masy ciała – choroba najczęściej diagnozowana jest u osób z nadwagą lub otyłością. Cukrzycy sprzyja głównie nadmiar tkanki tłuszczowej trzewnej, osadzającej się w okolicy talii. W ramach zapobiegania cukrzycy typu 2 należy stosować zdrową, dobrze zbilansowaną dietę, unikać węglowodanów prostych oraz tłuszczów trans, które powodują gromadzenie się tłuszczu trzewnego. Ważne jest podejmowanie umiarkowanej aktywności fizycznej, która nie tylko pozwala utrzymać prawidłową masę ciała, ale też uwrażliwia mięśnie na działanie insuliny. 

W przypadku cukrzycy typu 1, choroby o podłożu autoimmunologicznym, nie mamy żadnego wpływu na jej rozwój, głównie dlatego że dotychczas nie jest znany czynnik (lub grupa czynników), które inicjują proces niszczenia komórek beta trzustki, odpowiedzialnych na produkcję insuliny. 

7. Czy cukrzyca jest dziedziczna?

Zarówno cukrzyca typu 1, jak i cukrzyca typu 2 uznawane są za choroby o podłożu genetycznym. W przypadku cukrzycy typu 2 oznacza to, że chorują osoby mające predyspozycję do cukrzycy, u których występują dodatkowe czynniki ryzyka (głównie nadmierna masa ciała). Jeśli dodatkowe czynniki ryzyka się nie pojawią, można nie zachorować na cukrzycę, nawet mając do niej skłonność (to dlatego cukrzyca typu 2 jest chorobą częściowo zależną od nas). W przypadku cukrzycy typu 1 poznano już geny predysponujące do rozwoju choroby, wiadomo, że podatne na czynniki inicjujące proces niszczenia komórek beta są osoby o konkretnym genotypie HLA.

Więcej o genetycznych i środowiskowych czynnikach prowadzących do rozwoju cukrzycy.  

8. Czy cukrzycą można się zarazić? 

Odpowiedź na to pytanie jest oczywiście negatywna. Choć cukrzyca jest nazywana epidemią, to nie można się nią zarazić. Obawa o zarażenie się cukrzycą zdarza się wśród dzieci, które mają w swoim otoczeniu rówieśnika z cukrzycą. Dlatego jeśli jesteś rodzicem małego diabetyka postaraj się przekazać jego kolegom dostosowaną do ich wieku wiedzę na temat cukrzycy. Takie „oswojenie” tematu sprawia, że dzieci przestają obawiać się „zarażenia cukrzycą”. 

9.Czy cukrzycę można wyleczyć? 

Cukrzyca ciągle pozostaje chorobą przewlekłą, na którą nie ma lekarstwa, choć leki nowej generacji oraz nowoczesne technologie dedykowane diabetykom pozwalają żyć z nią coraz bezpieczniej, wygodniej i z coraz mniejszym ryzykiem powikłań. Jedyną możliwością wyleczenia się z cukrzycy jest przeszczep wyprzedzający trzustki, jednak jest to metoda mająca sporo ograniczeń, chociażby dlatego, ze trzustka jest narządem bardzo delikatnym, rudnym do przeszczepu. Do przeszczepu trzustki kwalifikowani są głównie pacjenci z cukrzycą typu 1 o chwiejnym przebiegu, którzy mimo dużego zaangażowania w terapię nie osiągają celów leczenia. Wiadomo, że przy takim trudnym przebiegu cukrzycy, ryzyko powikłań jest bardzo duże. Dlatego zawczasu przeszczepia się trzustkę, aby nie doszło do ich rozwoju. Po przeszczepie trzustki pacjent do końca życia musi przyjmować leki immunosupresyjne, chroniące przed odrzuceniem wszczepionego organu przez układ odpornościowy. 

10. Czy cukrzyca powoduje przybieranie na wadze? 

Cukrzyca sama w sobie nie powoduje zwiększania masy ciała, działanie takie mogą mieć stosowane leki – zarówno insulina, jak i leki doustne zwiększające jej wydzielanie. Insulina jest hormonem anabolicznym (budulcowym), dzięki któremu glukoza z pokarmów przedostaje się do komórek. Wysokie stężenie insuliny sprawia, że do komórek dostają się duże ilości glukozy (energii). Ponadto insulina i niektóre leki hipoglikemizujące stymulują apetyt, co utrudnia diabetykom utrzymywanie prawidłowej masy ciała. 

11. Czy diabetycy mogą jeść słodycze? 

Cukrzyca nie oznacza całkowitego zakazu spożywania słodyczy, jednak na pewno należy je ograniczać – jadać sporadycznie i w niewielkiej ilości. Słodycze zawierają węglowodany proste, które bardzo szybko podnoszą poziom cukru we krwi, co utrudnia utrzymywanie normoglikemii. Ponadto zawierają sporo kalorii, a poza energią nie dostarczają zwykle wielu substancji odżywczych. 

Diabetycy z cukrzycą typu 1, kiedy sięgają po słodką przekąskę, powinni obliczyć, ile zawiera ona węglowodanów i podać na nią odpowiednią dawkę insuliny. To ważne, żeby słodycze, jeśli już się pojawiają w menu diabetyków, były spożywane świadomie i odpowiednio zabezpieczane insuliną. W trudniejszej sytuacji są pacjenci z cukrzycą typu 2, którzy leczą się lekami doustnymi. Dawek tych leków nie dostosowuje się do spożywanych posiłków, zatem jeśli pozwolimy sobie na coś słodkiego, zapewne doświadczymy przecukrzenia. Można próbować je zminimalizować dłuższym spacerem czy jakakolwiek inną aktywnością fizyczną, która pozwoli nam spalić nadmiar spożytej energii. 

Jeżeli mimo wszystko ciężko jest nam zrezygnować ze słodkich przekąsek, możemy sięgnąć po produkty typu ,,light” bądź ,,diet”, w których cukier jest zastąpiony słodzikami. Należy jednak uważać, gdyż produkty te zwykle zawierają sporo tłuszczów, są bezpieczniejsze dla glikemii, ale nadal sprzyjają przyrostowi tkanki tłuszczowej. 

Więcej o słodzikach przeczytaj w naszym artykule dotyczącym Maltilolu - czy jest bezpieczny dla cukrzyków.

12. Jak często diagnozowana jest cukrzyca? 

Cukrzyca nie bez powodu zwana jest chorobą XXI wieku. Obecnie choruje na nią około 422 000 000 osób na całym świecie, a statystyki głoszą, że do roku 2030 będzie ich aż 591 000 000. W Polsce na cukrzycę choruje około 300 tys. pacjentów.

Co 6 sekund z powodu powikłań cukrzycy umiera jedna osoba. Liczby te wyraźnie i głośno biją na alarm, aby przeanalizować swoje przyzwyczajenia i nawyki, aby w porę ustrzec się przed wystąpieniem tej bezlitosnej, acz cichej choroby.