Hiperinsulinemia – objawy, przyczyny, normy i leczenie dietą

Większość osób zmagających się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej zetknęła się choć raz z pojęciem insulinooporności. Nieco mniej znanym stanem klinicznym, który bardzo często współistnieje z insulinoopornością jest hiperinsulinemia. Jakie są przyczyny powstawania hiperinsulinemii oraz na czym polega jej leczenie?

Co to jest hiperinsulinemia?

Hiperinsulinemia, określana także mianem hiperinsulinizmu, jest to stan charakteryzujący się podwyższonym poziomem insuliny we krwi. Insulina jest to hormon białkowy produkowany przez trzustkę, uczestniczący w utrzymywaniu prawidłowego poziomu cukru we krwi. Insulina stymuluje wychwyt glukozy do wnętrza komórek organizmu, co skutkuje obniżeniem jej stężenia we krwi. Ponadto hormon ten uczestniczy w procesach syntezy białek, a także wpływa na gospodarkę lipidową organizmu.

Przyczyny hiperinsulinemii

W warunkach fizjologicznych poziom insuliny jest proporcjonalny do stężenia cukru we krwi. Po posiłku bogatym w węglowodany następuje gwałtowny wyrzut insuliny, której zadaniem jest obniżenie poziomu glukozy we krwi. W przypadku insulinooporności, czyli stanu charakteryzującego się opornością tkanek obwodowych na insulinę, wyrzut tego hormonu nie prowadzi do obniżenia poziomu cukru we krwi. Oznacza to, że trzustka prawidłowo produkuje insulinę, lecz z różnych przyczyn hormon ten “nie działa” na tkanki obwodowe, czyli nie spełnia swojej fizjologicznej funkcji - nie pozwala glukozie wnikać do wnętrza komórek organizmu, co skutkuje utrzymywaniem się wysokiego poziomu cukru we krwi. Najczęstszą przyczyną insulinooporności jest otyłość - zbyt duża ilość tkanki tłuszczowej powoduje narastanie niewrażliwości tkanek na insulinę poprzez wydzielanie do krwi substancji działających antagonistycznie do insuliny, czyli podwyższających poziom glukozy we krwi.

• nadmierną sekrecję insuliny przez hormonalnie czynny guz trzustki - insulinoma;
• zespół policystycznych jajników (PCOS);
• marskość wątroby.

Objawy hiperinsulinemii

Insulina jest hormonem anabolicznym (budulcowym) - promuje syntezę białek w wątrobie i mięśniach. Przewlekle podwyższone stężenia insuliny prowadzą do tycia - dochodzi do rozwoju mechanizmu błędnego koła. Otyłość i związany z nią nadmiar trzewnej tkanki tłuszczowej doprowadziły do insulinooporności i w jej następstwie do hiperinsulinemii, a wydzielanie w zwiększonej ilości insuliny działającej anabolicznie sprzyja dalszemu przybieraniu na wadze.

• bóle głowy;
• zmęczenie i zaburzenia koncentracji;
• wahania nastroju;
• nadmierna potliwość;
• zaburzenia snu - senność w ciągu dnia (zwłaszcza po posiłkach) i problemy z zasypianiem w nocy;
• nadmierny apetyt i napady “wilczego głodu” (zwłaszcza po posiłkach).

Objawom tym często towarzyszą nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych (podwyższone stężenie kwasu moczowego, cholesterolu oraz trójglicerydów), a także nadciśnienie tętnicze.

Objawy hormonalnie czynnego guza trzustki insulinoma

Aktywne hormonalnie guzy trzustki produkujące insulinę (insulinoma), będące rzadką przyczyną zbyt wysokiego poziomu insuliny, klinicznie objawiają się tzw. triadą Whipple’a:

• objawy występują w czasie głodzenia;
• towarzyszy im hipoglikemia;
•  ustępują po podaniu węglowodanów (cukrów).

Wrodzona hiperinsulinemia – objawy

• bóle i zawroty głowy;
• nadmierne pocenie się;
• drżenie rąk;
• uczucie silnego głodu;
• osłabienie;
• niepokój, drażliwość;
• zaburzenia koncentracji;
• niewyraźne widzenie.

Diagnostyka zbyt wysokiego poziomu insuliny

W diagnostyce hiperinsulinemii i insulinooporności wykonuje się następujące badania:

• Wartość współczynnika HOMA-IR w warunkach fizjologicznych wynosi 1,0. Za wynik, który umożliwia rozpoznanie insulinooporności, większość autorów przyjmuje wartość 2,5.
• ocena wskaźnika HOMA-IR (homeostasis model assessment). Metoda ta wymaga oznaczenia poziomu glukozy oraz insuliny we krwi pacjenta na czczo.

HOMA-IR = insulinemia na czczo [mU/l] x glikemia na czczo [mmol/l]/ 22,5

Hiperinsulinemia - leczenie i dieta

W terapii zbyt wysokiego poziomu insuliny najważniejsze jest leczenie przyczynowe, czyli przeciwdziałanie insulinooporności. W tym celu pacjentowi zaleca się redukcję masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej oraz modyfikację diety. Pacjenci z insulinoopornością i towarzyszącą jej hiperinsulinemią powinni spożywać produkty o niskim indeksie glikemicznym, czyli takie, które nie powodują nagłego skoku poziomu cukru we krwi po posiłku i związanego z nim gwałtownego wyrzutu insuliny. Osoby zmagające się z hiperinsulinemią powinny włączyć do swojego codziennego jadłospisu większą ilość świeżych warzyw i owoców (o niskim indeksie glikemicznym, takich jak np. grejpfruty, jabłka, maliny, truskawki) oraz ograniczyć spożycie łatwo przyswajalnych węglowodanów (słodycze, białe pieczywo, miód, słodzone napoje). Posiłki powinny być prawidłowo zbilansowane i różnorodne - zawierające węglowodany złożone, białka oraz tłuszcze nienasycone. Pacjenci powinni spożywać posiłki w regularnych odstępach czasowych, o stałych godzinach i unikać długich przerw pomiędzy posiłkami.

Podsumowanie

W dzisiejszych czasach szybkie tempo życia coraz częściej powoduje, że nie poświęcamy wystarczająco dużo czasu na aktywność fizyczną, a zamiast przygotowywać zbilansowane i pełnowartościowe posiłki, sięgamy po wysokokaloryczną i przetworzoną żywność. Te drobne, codzienne wybory wywierają wbrew pozorom fundamentalny wpływ na stan naszego zdrowia. Takie postępowanie na dłuższą metę prowadzi do rozwoju otyłości, a wraz z nią - insulinooporności oraz hiperinsulinemii. Warto być świadomym mechanizmów leżących u podłoża tych zaburzeń, aby móc skutecznie im przeciwdziałać poprzez zdrowe odżywianie się i codzienną dawkę ruchu.