Aktywność fizyczna z pompą insulinową – jak to „ogarnąć”?

Czy osoby z cukrzycą, które podają insulinę pompą, mogą bez problemów uprawiać sport? Czy w czasie aktywności powinny odpinać pompę? A jeśli tak, to jak długo można bez niej pozostać. Które funkcje pompy insulinowej w szczególności przydają się aktywnym diabetykom? W poniższym artykule postaramy się odpowiedzieć na większość zagadnień związanych z aktywnością fizyczną z pompą insulinową u boku.

Aktywność fizyczna jest tak samo ważna w leczeniu cukrzycy typu 1 jak przyjmowanie insuliny i odpowiednia dieta. Regularnie podejmowana:

• zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny,
• ułatwia utrzymywanie prawidłowych glikemii,
• chroni przed nadmiernym przyrostem masy ciała.

Z aktywnością fizyczną przy cukrzycy wiążą się też pewne wyzwania. W zależności od charakteru aktywności może dojść do nadmiernego obniżenia się bądź wzrostu stężenia cukru we krwi. Upraszczając, wysiłek tlenowy (aerobowy) sprzyja spalaniu glukozy w tkankach i zwiększa ryzyko niedocukrzenia; wysiłek beztlenowy (siłowy) mobilizuje organizm do wydzielania zapasów glukozy zgromadzonych w mięśniach i wątrobie, co może skutkować hiperglikemią (przecukrzeniem). Aby aktywność fizyczna faktycznie była „lekarstwem” w cukrzycy trzeba się do niej odpowiednio przygotować. Jak powinno wyglądać owo przygotowanie w przypadku osób leczonych pompą insulinową?

Jak ćwiczyć – z pompą czy bez?

To podstawowe pytanie, kiedy rozważamy aktywność z pompą insulinową, na które… nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Ćwiczyć można i z pompą, i bez niej, wszystko zależy od charakteru aktywności. Oczywiście niektóre, jak chociażby basen czy zapasy, z definicji z pompą się wykluczają. Co natomiast z jazdą na rowerze, grami zespołowymi, aerobikiem czy biegami na średnie dystanse? Tak naprawdę decyzja, co zrobić z pompą, zależy od pacjenta i jego wygody. W przypadku sportów zespołowych, np. gry w piłkę nożną, raczej rekomenduje się odpięcie pompy, bo jest to sport kontaktowy, przy którym łatwo o wyrwanie wkłucia czy nawet uszkodzenie pompy. Ale to nie oznacza, że z pompą grać nie można. Jeśli jesteśmy w stanie przytwierdzić pompę do ciała, żeby była stabilna oraz zabezpieczyć dren, aby nie można było go łatwo wyrwać – jak najbardziej można wybiec na boisko z pompą.

Z pompą można bez problemu biegać, jeździć na nartach czy na rowerze. Aby pompa nie przeszkadzała w aktywności, trzeba znaleźć sposób, jak ją optymalnie przymocować. Tutaj znowu wiele zależy od rodzaju aktywności i odpory roku. Każdy model pompy sprzedawany jest z różnymi rodzajami etui (miękkich i twardych); często pacjenci sami sobie projektują saszetki czy nerki, do których można włożyć pompę i które nie przeszkadzają podczas aktywności.

Na jak długo można odłączyć pompę insulinową?

Skoro można na czas aktywności odpiąć pompę, dlaczego nie robić tego zawsze? Po co kombinować z „ukrywaniem” pompy w stroju sportowym, skoro można ją odpiąć? Tutaj pojawia się bardzo ważne zagadnienie, co się dzieje, kiedy odłączymy pompę insulinową na dłużej, niż kiedy idziemy pod prysznic.
Pompa insulinowa programowana jest w ten sposób, że przez całą dobę co kilka minut podaje bardzo niewielkie dawki insuliny. W ten sposób podawana jest insulina bazowa, którą każdy pacjent ma zaprogramowaną indywidualnie w pompie. W takim modelu podawania insuliny, jeśli odepniemy pompę, to w jednej chwili pozbawiamy organizm tego hormonu.

Organizm osoby z cukrzycą może mieć odcięty dopływ insuliny bazowej, ale nie na bardzo długi czas. Niestety nie sposób jednoznacznie powiedzieć, ile czasu możemy być bez pompy. Do dwóch godzin nie powinno być problemu, choć wszystko to jest kwestią indywidualną. Oczywiście liczymy na to, że rolę insuliny przejmie aktywność. Ale znowu dużo zależy od jej intensywności, wyjściowej glikemii, tego, co przed aktywnością jedliśmy oraz czy mamy w organizmie aktywną insulinę. Do aktywnej insuliny jeszcze wrócimy. W tym miejscy warto zaznaczyć, że bardzo często dzieje się tak, że odpinamy pompę np. na 2 godziny i zarówno w czasie trwania aktywności, jak i w momencie jej kończenia, cukier jest w normie. Ale zaraz zaczyna intensywnie rosnąć, mimo ponownego podpięcia się do pompy. Wynika to właśnie z tego deficytu w podawaniu insuliny bazowej. Stad konieczność wzmożonego monitorowania glikemii bezpośrednio po aktywności, na która odpięliśmy pompę. Może zdarzyć się też tak, że zaraz po ćwiczeniach trzeba będzie podać sobie mały bolus, aby zrównoważyć wcześniejszy brak podawania insuliny bazowej.

Co to jest aktywna insulina?

Podejmując aktywność fizyczną bez pompy insulinowej, ważne jest, by mieć w organizmie aktywną insuliną. Co to oznacza? Mianem aktywnej insuliny określa się czas działania insuliny podawanej np. do obiadu. Jeśli przed posiłkiem podamy bolus, to przez najbliższe 3-4 godziny mamy w organizmie aktywną insulinę. Jeśli bolus podamy o godzinie 8 rano na śniadanie, to o 14 przed obiadem nie mamy we krwi aktywnej insuliny (bo insulina podana rano, czy to był analog, czy nawet insulina ludzka, już zakończyła swoje działania). Kiedy podejmujemy aktywność bez pompy (czyli bez insuliny bazowej), ale z aktywną insuliną z niedawno podanego bolusa, wówczas organizm nie jest zupełnie pozbawiony hormonu, który przecież jest nam potrzebny nie tylko podczas trawienia węglowodanów, ale także zupełnie niezależni od posiłków. Nie tworzy się „insulinowa dziura”, a my redukujemy ryzyko przecukrzenia po aktywności. Na wyświetlaczu większości pomp można znaleźć informację o ilości aktywnej insuliny. Warto zwracać na nią uwagę. Jeśli na czas aktywności fizycznej chcemy odpiąć pompę, optymalnie jest to zrobić po ok. 2 godzinach od podania bolusa.

Czasowa zmiana bazy – korzystaj z niej podczas aktywności

Jak już powiedzieliśmy na początku, w zależności od charakteru aktywności fizycznej, nasz cukier może albo obniżać się, albo podnosić. Te wahania można „zabezpieczyć” pompą insulinową. Jeśli podejmujemy aktywność siłową, która zwykle prowadzi do hiperglikemii i mamy przy sobie pompę, możemy czasowo zwiększyć przepływ insuliny w bazie. Jeśli natomiast podejmujemy aktywność, po której glikemie obniżają się, dobrze jest skorzystać z czasowej redukcji bazy. Czasowa zmiana bazy na okres wysiłku wymaga oczywiście pewnego doświadczenia i znajomości własnego organizmu. To o ile i na ile bazę zwiększamy lub zmniejszamy, zależy od wrażliwości na insulinę, intensywności i czasu podejmowanej aktywności, glikemii wyjściowej. Są to doświadczenia, które musimy zdobyć samodzielnie, eksperymentując na własnym organizmie. Niemniej pompa daje nam tutaj możliwości, których nie mamy przy podawaniu insuliny penem, gdzie baza podana jednego dnia o godzinie 22 jest aktywna do godziny 22 dnia następnego.

Pompa insulinowa ma też tę zaletę, że pozwala nam na spontaniczne podejmowanie wysiłku. Mając pompę, można bardzo elastycznie zmieniać dawkowani insuliny, co ułatwia decyzję o tym, by się w ogóle ruszyć z domu. Co równie ważne, mając możliwość redukcji bazy na czas aktywności, nie musimy się zabezpieczać przed niedocukrzeniem, dojadając węglowodany. To ważne dla osób, które są aktywne, bo chcą stracić parę kilogramów.
Warto pamiętać, że aktywność fizyczna może na nas oddziaływać jeszcze wiele godzin po jej zakończeniu. Czasowe obniżenia dawki insuliny bazowej przydaje się w nocy, jeśli w ciągu dnia mieliśmy intensywny trening (szczególnie jeśli odbył się w drugiej połowie dnia).