Dieta dla cukrzyka (cukrzyca typ 2) - jak ją zaplanować?

Jedną z najbardziej powszechnych chorób metabolicznych obok zaburzeń lipidowych jest cukrzyca typu 2, a dieta jest integralną częścią leczenia tej choroby. Bez względu na to czy osoba chora ma włączone doustne leki hipoglikemizujące bądź insulinę czy też nie, stosowanie zasad diety cukrzycowej to podstawa terapii. Prawidłowo skomponowana dieta pozwoli utrzymać prawidłową glikemię oraz masę ciała. Jak nie zagubić się w gąszczu zaleceń żywieniowych dla chorych na cukrzycę? Poniżej znajdziesz listę najważniejszych wskazówek.

Dieta cukrzycowa - ile posiłków dziennie?

Każdy chory na cukrzycę typu 2 planując swoje żywienie powinien dostosować ilość spożywanych posiłków do swojego stanu zdrowia oraz trybu życia. Najczęściej spotykany rozkład posiłków, który zawiera dieta dla cukrzyka to 5 posiłków w ciągu dnia, czyli 3 posiłki główne (śniadanie, obiad, kolacja) oraz 2 przekąski (drugie śniadanie i podwieczorek). U niektórych chorych na cukrzycę typu 2 potrzebne jest włączenie dodatkowego, szóstego posiłku, tzw. drugiej kolacji. Dzieje się tak w sytuacji gdy u cukrzyka występują nocne hipoglikemie (gwałtowne spadki poziomu cukru we krwi w nocy). Bywa również, że korzystniejsze dla zdrowia diabetyka będzie spożywanie trzech lub czterech posiłków w ciągu dnia. Dotyczyć to może osób z bardzo wysokim poziomem insuliny po posiłkach (hiperinsulinemia). Każdorazowo warto przedyskutować kwestie związane z ilością posiłków spożywanych w ciągu dnia ze swoim lekarzem lub z dietetykiem. Posiłki powinny być rozłożone równomiernie w ciągu dnia, najlepiej o w miarę stałych porach, co ułatwia kontrolę poziomu glukozy we krwi oraz kontrolę apetytu, czyli poziomu głodu i sytości. Dzięki temu łatwiej jest nie podjadać pomiędzy posiłkami, co ma olbrzymie znaczenie dla unormowania poziomu cukru oraz zachowania prawidłowej masy ciała.

Co wolno jeść na diecie cukrzycowej? 

Prawidłowo skomponowana dieta cukrzycowa to bardzo ważny element leczenia cukrzycy typu 2. W łagodnych zaburzeniach gospodarki węglowodanowej często sama dieta wystarczy do utrzymania prawidłowego poziomu glukozy we krwi. W przypadku bardziej zaawansowanego stopnia cukrzycy, dieta jest elementem uzupełniającym leczenie, obok leków doustnych czy też insuliny. Do produktów najbardziej pożądanych w diecie dla cukrzyka należą:

• Produkty zbożowe z pełnego przemiału: pieczywo razowe, pełnoziarniste, kasze gruboziarniste np. gryczana, pęczak, makaron pełnoziarnisty, makaron z mąki durum (semolina), ryż brązowy, płatki zbożowe, otręby.
• Produkty mleczne: mleko i jego przetwory (poniżej 2% tłuszczu) jak jogurty, kefiry, maślanka, chude sery twarogowe i sery twarde.
• Chude mięso z kurczaka, indyka, królik, ryby np. dorsz, łosoś, pstrąg, mintaj, morszczuk, sandacz, szczupak), cielęcina, młoda wołowina, chude wędliny, polędwica, wędliny drobiowe, jaja.
• Tłuszcze - oleje roślinne (np. oliwa z oliwek, rzepakowy, lniany, z pestek winogron), wysokogatunkowe margaryny miękkie, margaryny miękkie z fitosterolami, rzadziej masło.
• Warzywa - wszystkie, różnorodne, z dużym udziałem warzyw surowych, warzywa nierozgotowane.
• Owoce - najkorzystniejsze są owoce o niskim indeksie glikemicznym, zarówno świeże, jak i mrożone (np. borówki, maliny, jeżyny, jagody, wiśnie, truskawki, agrest, porzeczki, granaty, jabłka, owoce cytrusowe, śliwki, gruszki)
• Orzechy - włoskie, laskowe, migdały, pestki dyni, ziarna słonecznika, siemię lniane, nasiona chia.

Dieta cukrzycowa - czego unikać?

Niektóre produkty oraz sposób przygotowania potraw mogą niekorzystnie wpływać na poziom cukru we krwi. Do produktów, których w szczególności warto unikać w diecie cukrzycowej należą:

• pieczywo z białej, oczyszczonej mąki, chleb na miodzie lub z karmelem, bułki pszenne, maślane, drożdżówki, ciasta, torty, inne wyroby cukiernicze, makaron pszenny z mąki oczyszczonej, ryż biały, błyskawiczne płatki zbożowe, rozgotowane ryż, kasza, makaron
• mleko tłuste, skondensowane, zabielacze do kawy, śmietana, sery: tłuste, śmietankowe, dojrzewające, podpuszczkowe, sery topione, słodzone desery mleczne
• rozgotowane warzywa, puree warzywne, ziemniaczane
• tłuste mięsa tłuste, np. baranina, wieprzowina, wołowina, podroby, gęsi, kaczki, tłuste wędliny, pasztetowa, salceson, pasztet
• tłuszcze: słonina, smalec, twarde margaryny
• owoce suszone, kandyzowane, dżemy wysokosłodzone

Jadłospis dla cukrzyka nie powinien również zawierać słodzonych napojów gazowanych typu coca-cola, cukru, miodu, soli, alkoholu, słonych przekąsek, żywności typu instant i fast food, żywności przetworzonej.

Jak zaplanować dietę cukrzycową?

Układając jadłospis dla cukrzyka warto oprzeć się na modelu talerza zdrowego żywienia. Dzięki niemu, zdecydowanie łatwiej możemy wdrożyć zasady diety cukrzycowej w życie. Najważniejsze zasad komponowania takiego talerza, czyli naszego posiłku to:

• Warzywa i owoce o niskim indeksie glikemicznym powinny stanowić połowę tego co jemy. Można więc sobie wyobrazić posiłek, który w połowie składa się z warzyw (np. surówka do obiadu, warzywa do kanapek) lub owoców (np. jako dodatek do sałatki, owoce z jogurtem, kefirem).
• Dieta dla cukrzyka powinna opierać się na produktach zbożowych z pełnego ziarna, które w talerzu zdrowego żywienia zajmują ćwiartkę porcji posiłku.
• Jedną czwartą porcji na zdrowym talerzu stanowią produkty, które są źródłem białka i które zaleca dieta cukrzycowa (np. nabiał, mięso, jaja, rośliny strączkowe).
• Uzupełnieniem powinny być dobre tłuszcze roślinne (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy, lniany, z wiesiołka, orzechy, pestki, ziarna) dodawane do posiłku w niewielkiej ilości.

Dieta cukrzycowa - przykładowy jadłospis na 1 dzień

1. Śniadanie: Kanapki z żytniego chleba razowego z polędwicą z indyka, sałatą, pomidorkami koktajlowymi i papryką czerwoną.
2. Drugie śniadanie: Płatki owsiane górskie z jogurtem naturalnym, borówkami i siemieniem lnianym. 
3. Obiad: Schab w majeranku pieczony w rękawie foliowym z kaszą pęczak oraz surówka z kapusty kiszonej z jabłkiem, marchewką i cebulką.
4. Podwieczorek: Sałatka z rukoli, mandarynek, sera mozzarella light i orzechów włoskich z dressingiem z oliwy i soku z cytryny.
5. Kolacja: Kanapki z pastą z makreli i twarogu z ogórkiem kiszonym.

Bibliografia:

1. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Diabet. Prakt., 2021, 7 (1): 1-121.
2. Żywienie osób z cukrzycą i chorobami towarzyszącymi. Red. A. Jeznach-Steinhagen, PZWL, 2020.
3. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, red. M. Jarosz, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewska. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
4. Rekomendacje postępowania dietetycznego w cukrzycy. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2017. Dietetyka 2017; 10, Wyd. Spec.
5. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Red. M. Grzymisławski, J. Gawęcki, PWN, 2012.
6. https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/diabetes