Dieta wegetariańska a cukrzyca

Pierwszym krokiem leczenia cukrzycy typu 2 jest modyfikacja dotychczasowego stylu życia, która obejmuje zmianę sposobu odżywiania oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Wielu diabetyków zastanawia się, jaki rodzaj diety jest dla nich najbardziej odpowiedni, część pacjentów decyduje się na wybór diety wegetariańskiej. Jak dieta wegetariańska wpływa na przebieg cukrzycy typu 2 i jakie kroki należy podjąć, aby zdrowo schudnąć chorując na cukrzycę?

1. Insulinooporność - objawy

Mianem insulinooporności określamy stan obniżonej wrażliwości komórek obwodowych na działanie insuliny, pomimo jej prawidłowego lub podwyższonego poziomu. Insulinooporność zaliczana jest do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i najczęściej współistnieje z otyłością brzuszną, nadciśnieniem tętniczym oraz zaburzeniami metabolizmu lipidów. Tkanka tłuszczowa trzewna jest aktywna metabolicznie - produkuje m.in. takie substancje jak leptyna, adipokiny i rezystyna, które wykazują działanie przeciwstawne do insuliny - w różnych mechanizmach wpływają na podwyższenie poziomu glukozy we krwi, co stopniowo prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2 i związanych z nią niekorzystnych następstw zdrowotnych. [1]

Do objawów insulinooporności zaliczamy:

● bóle głowy;
● zmęczenie i zaburzenia koncentracji;
● wahania nastroju;
● nadmierną potliwość;
● zaburzenia snu - senność w ciągu dnia (zwłaszcza po posiłkach) i problemy z zasypianiem w nocy;
● nadmierny apetyt i napady “wilczego głodu” (zwłaszcza po posiłkach);
● ciągłą ochotę na słodycze, nawet po spożyciu obfitego posiłku;
● bóle głowy;
● bezsenność, rozdrażnienie, problemy z koncentracją;
● rogowacenie ciemne  - jest to stan charakteryzujący się nadmierną pigmentacją skóry, połączoną z nadmiernym jej rogowaceniem. Zmiany o typie rogowacenia ciemnego najczęściej lokalizują się w okolicy dołów pachowych, pachwin oraz na skórze karku. [1] [4]

2. Dieta wegetariańska z cukrzycą typu 2

Dieta oparta o produkty roślinne zawiera więcej błonnika pokarmowego, który spowalnia wchłanianie cukru do krwiobiegu, co zapobiega gwałtownym skokom cukru we krwi po posiłkach.

Warto podkreślić, że samo wykluczenie mięsa z jadłospisu nie oznacza, że taka dieta jest zdrowa. Wybierając taki model żywieniowy nadal można spożywać duże ilości wysokoprzetworzonej żywności (roślinne odpowiedniki parówek, pasztetów, gotowe dania). Niezwykle ważne jest, aby dieta wegetariańska była odpowiednio zbilansowana, czyli oparta na produktach bogatych w białko oraz węglowodany złożone. Do produktów, które każdy wegetarianin powinien włączyć do swojej diety zaliczamy:

● nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, groch, fasola, soja);
● kasze (gryczana, jęczmienna, jaglana, owsiana, komosa ryżowa);
● tofu;
● orzechy, nasiona, kiełki;
● zielone warzywa.

U pacjentów z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym (nieprawidłowa glikemia na czczo/ nieprawidłowa tolerancja glukozy), wprowadzenie diety wegetariańskiej w połączeniu ze zwiększeniem aktywności fizycznej może o wiele lat opóźnić rozwój cukrzycy typu 2. 
W przypadku pacjentów z cukrzycą typu 2, który już są leczeni farmakologicznie, wykluczenie produktów mięsnych z diety oraz zwiększenie spożycia składników roślinnych może prowadzić do redukcji insulinooporności i poprawy parametrów gospodarki węglowodanowej. Jeżeli wyżej wymienione modyfikacje poskutkują znaczną redukcją masy ciała, to u części pacjentów możliwa jest (w porozumieniu z lekarzem) redukcja dawek leków hipoglikemizujących. [2] [3]

3. Dieta bezmięsna z cukrzycą typu 1

Cukrzyca typu 1 jest chorobą o podłożu genetycznym - na jej wystąpienie nie ma wpływu rodzaj stosowanej diety, jednak u pacjentów z już rozpoznaną cukrzycą typu 1, ograniczenie w diecie produktów pochodzenia zwierzęcego może korzystnie wpłynąć na przebieg choroby i zapobiegać rozwojowi powikłań cukrzycy.

Pacjenci z cukrzycą typu 1 chcący przejść na dietę wegetariańską powinni podejmować tą decyzję w porozumieniu z diabetologiem oraz dietetykiem, ponieważ w tej grupie pacjentów istnieje znaczne ryzyko wystąpienia nagłych epizodów hipoglikemii (niedocukrzeń). Dieta wegetariańska diabetyków z cukrzycą typu 1 musi być precyzyjnie zaplanowana, tak aby uniknąć występowania groźnych dla zdrowia pacjenta spadków glikemii. [1] [2]

4. Jak zdrowo schudnąć z cukrzycą?

Prawidłowo zbilansowana dieta wegetariańska (z dużą zawartością produktów strączkowych) jest dietą o dużej gęstości odżywczej - oznacza to, że pomimo zjadania produktów o stosunkowo niskiej kaloryczności czujemy się najedzeni, co sprzyja utracie masy ciała. Jadłospis diabetyka chcącego przejść na dietę wegetariańską powinien być układany przez doświadczonego dietetyka klinicznego, z uwzględnieniem stylu życia, preferencji pokarmowych oraz schorzeń towarzyszących pacjenta.

Aby diabetyk mógł zdrowo schudnąć nie wystarczy jednak sama modyfikacja diety - niezbędne jest także zadbanie o aktywność fizyczną.

Wysiłek fizyczny wpływa korzystnie na wrażliwość tkanek na insulinę, a tym samym zmniejsza insulinooporność, która jest nieodłącznym elementem cukrzycy typu 2. Podczas wysiłku zwiększa się zużycie glukozy (cukru) przez pracujące mięśnie, przez co jej poziom we krwi ulega obniżeniu. Podjęcie regularnej aktywności fizycznej przez pacjentów z cukrzycą typu 2 skutkuje utratą nadmiaru tkanki tłuszczowej i spadkiem poziomu cukru we krwi, co pozwala na zmniejszenie dawek stosowanych przez pacjentów doustnych leków przeciwcukrzycowych lub insuliny. U pacjentów z cukrzycą typu 1 wysiłek fizyczny ponadto zmniejsza ryzyko powstawania groźnych powikłań cukrzycy, które w tej grupie pacjentów są częste np. chorób serca, nerek oraz oczu. Warto podkreślić, że efekty te najbardziej zauważalne są przy regularnej, najlepiej codziennej aktywności fizycznej.

Diabetyk powinien regularnie (najlepiej codziennie, przez 30-40 minut) podejmować aktywność fizyczną dopasowaną do jego własnych preferencji i możliwości. Dla pacjentów z cukrzycą najkorzystniejsze jest wykonywanie ćwiczeń o umiarkowanej intensywności, to znaczy takich, podczas których oddech i praca serca są przyspieszone, ale pacjent jest w stanie mówić pełnymi zdaniami. Osoby z cukrzycą powinny przede wszystkim wykonywać ćwiczenia wytrzymałościowe (tlenowe=aerobowe), podczas których oddech i praca serca są szybkie, co sprawia, że więcej tlenu dociera do pracujących mięśni. Do ćwiczeń tlenowych, czyli aerobowych, zaliczamy między innymi:

● pływanie;
● jazdę na rowerze;
● bieganie;
● szybki marsz;
● nordic walking;
● taniec.

Przed rozpoczęciem uprawiania sportu każdy pacjent z cukrzycą powinien przejść konsultację diabetologiczną, w trakcie której lekarz oceni, czy nie występują u niego przewlekłe powikłania cukrzycy, takie jak choroba nerek (nefropatia), choroby serca, uszkodzenie nerwów obwodowych (neuropatia) oraz choroba siatkówki oka - retinopatia. Występowanie powikłań cukrzycy u danego pacjenta wymaga dobrania odpowiedniego dla niego zestawu ćwiczeń. Identyfikacja powikłań pozwala lekarzowi zindywidualizować zalecenia ćwiczeniowe dla konkretnego pacjenta, aby były one dla niego jak najbezpieczniejsze i przynosiły dobre efekty. Wszystkie aktywności sportowe wymagają od pacjenta dobrego wyedukowania i dużej świadomości własnej choroby, umiejętności oszacowania intensywności wysiłku i zapotrzebowania na insulinę oraz dodatkowe węglowodany podczas aktywności sportowej. [2] [5] [6]

Zakończenie

Wyniki wielu badań wskazują na to, że wykluczenie z diety mięsa i jego przetworów oraz zwiększenie spożycia warzyw, roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych oraz orzechów wpływa na zmniejszenie ryzyka rozwoju insulinooporności oraz cukrzycy typu 2.
U pacjentów z już rozpoznaną typu 2 zmiana diety na wegetariańską korzystnie wpływa na redukcję masy ciała, a co za tym idzie - lepszą kontrolę glikemii. W przypadku diabetyków każda modyfikacja diety powinna być ustalana z lekarzem prowadzącym oraz z dietetykiem klinicznym.

Bibliografia:

[1] https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.1.

[2] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego  

[3] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/wywiady/200467,dieta-wegetarianska-u-osob-chorych-na-cukrzyce

[4] https://diabetologia.mp.pl/ekspert/wywiady/101790,diagnostyka-insulinoopornosci-wywiad-z-prof-bogdanem-solnica

[5] “Czy sport to zdrowie dla chorego na cukrzycę?” S. Skorupska, T. Chomiuk, A. Mamcarz, Przegląd Kardiodiabetologiczny 2008; 3, 3: 232-236

[6] Shugart C, Jackson J, Fields KB. Diabetes in sports. Sports Health. 2010;2(1):29-38. doi:10.1177/1941738109347974