Erytrytol (erytrol) - zamiennik cukru

Erytrytol to naturalny słodzik, który stosunkowo niedawno pojawił się na naszym rynku. Jest szczególnie polecany osobom z cukrzycą, insulinoopornością oraz osobom z nadwagą bądź otyłością. Sprawdź, jakie właściwości erytrytolu sprawiają, że jest on uznawany za zdrowy zamiennik cukru? 

Erytrytol - co to jest?

Erytrytol (inaczej erytrol) jest słodzikiem, który należy do grupy polioli, czyli alkoholi polihydroksylowych (cukrowych). Do tej samej grupy zaliczamy również inne słodziki: ksylitol, mannitol, sorbitol, izomalt oraz laktitol. Erytrol jest krystaliczną, bezzapachową substancją o słodkim smaku, która dobrze rozpuszcza się w wodzie.

W przeciwieństwie do cukru oraz niektórych słodzików, erytrytol nie jest metabolizowany przez człowieka. Nie posiadamy enzymu, który mógłby rozłożyć ten słodzik. Dzięki temu erytrytol nie wpływa na poziom glukozy i insuliny we krwi. Jego indeks glikemiczny (IG) jest równy zeru, co powoduje, że jest słodzikiem przyjaznym dla osób chorych na cukrzycę, osób z insulinoopornością oraz osób odchudzających się.

Atutem tego słodzika jest również to, że ma bardzo niską wartość energetyczną - jego 1 g dostarcza ok. 0,2-0,4 kcal. Z tego powodu dopuszczony jest zapis na opakowaniach erytrytol 0 kcal (związane jest to m.in z tym, że jako dodatek do żywności, nie zmienia on w znaczący sposób kaloryczności danego produktu/potrawy).  

Erytrytol, podobnie jak inne poliole ma działanie przeciwpróchnicze. W badaniach wykazano, że erytrol może opóźniać powstawanie zmian próchniczych dzięki temu, że:

• utrudnia przyleganie bakterii do powierzchni zęba i hamuje namnażanie bakterii, co zmniejsza rozwój płytki nazębnej
• sam nie ulega fermentacji i przekształceniu do kwasu, który powoduje uszkodzenie i rozpad szkliwa, a w konsekwencji powstawanie ubytków w zębinie

Ponadto erytrytol wykazuje właściwości antyoksydacyjne u szczurów z cukrzycą, czyli jest związkiem zdolnym do zmiatania wolnych rodników. Warto również podkreślić antyoksydacyjne działanie erytrytolu w kontekście cukrzycy. Nieunormowana glikemia nasila stan zapalny, z którym wiąże się również nadmierna produkcja wolnych rodników. Z kolei konsekwencją przewlekłego stanu zapalnego są powikłania cukrzycy związane z uszkodzeniem małych i dużych naczyń krwionośnych, w tym retinopatia, nefropatia, neuropatia, choroba wieńcowa, zespół stopy cukrzycowej, choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego. Oczywiście podstawą profilaktyki tych powikłań jest unormowanie poziomu glukozy we krwi, w czym podstawową rolę odgrywa odpowiednie odżywianie, stosowanie leków oraz aktywność ruchowa. Erytrytol jest tutaj jednym z elementów dodatkowych, pomocniczych, związanych właśnie ze zmianą nawyków żywieniowych.

Z czego produkowany jest erytrytol?

Naturalnie erytrytol występuje w owocach takich jak arbuzy, melony, gruszki, winogrona, jak również w pyłku kwiatów, grzybach, owocach morza oraz produktach fermentowanych np. w serach, sosie sojowym, paście Miso, winie oraz sake. Chociaż po raz pierwszy został wyizolowany z alg morskich już w 1852 roku, to na rynek jako słodzik naturalny został wprowadzony dopiero w 1990 roku przez Japończyków. Obecnie produkcja przemysłowa erytrytolu prowadzona jest przede wszystkim metodami biotechnologicznymi i opiera na biosyntezie tej substancji słodzącej z glukozy, sacharozy, hydrolizatów skrobiowych oraz glicerolu, który jest produktem odpadowym produkcji biopaliw. Ponadto do otrzymywania erytrolu wykorzystuje się również inne produkty odpadowe jak melasa oraz słoma. Biosynteza słodzika zachodzi przy udziale mikroorganizmów: różnych gatunków grzybów i drożdży (m.in. Candida magnoliae, Moniliella pollinis, Trichosporonoides megachiliensis, Pseudozyma tsubakaensis, Trigonopsis variabilis, Torula sp., Aurobasidium sp., Yarrowia lipolytica) oraz niektórych gatunków bakterii kwasu mlekowego (Oenococcus oeni, Leuconostoc mesenteroides, Lactobacillus sanfranciscencis). 

Tak wyprodukowany erytrol ma postać przezroczystych kryształków i w takiej sypkiej postaci możemy go najczęściej kupić w sklepie. W przeciwieństwie do niektórych słodzików, erytrytol w tabletkach nie jest dostępny, natomiast wśród najnowszych propozycji na rynku pojawił się erytrytol w pudrze, który jest doskonałą alternatywą dla cukru pudru.

Jak smakuje erytrytol? 

Erytrytol swoim wyglądem przypomina biały cukier spożywczy, czyli sacharozę. Jest słodki w smaku, a natężenie jego słodkości określane jest jako 60-80% słodkości cukru (sacharozy). Chociaż na bazie tych danych można spotkać porady dotyczące tego, że aby uzyskać taką samą słodycz jak przy użyciu cukru należy zwiększyć proporcjonalnie ilość używane słodzika, to w praktyce tak się nie dzieje. Często okazuje się, że do pożądanego słodkiego smaku, wystarczy tyle samo erytrytolu, ile wcześniej używaliśmy cukru. Warto więc to sobie wypróbować, aby nie przesłodzić. Erytrol nie zmienia smaku potraw i napojów. Gdy spróbujemy sam słodzik, możemy odczuć bardzo delikatny orzeźwiający, chłodzący, czasem porównywany do mentolowego smak.

Czy erytrytol tuczy?

Możemy spotkać się z obiegowymi opiniami, że słodziki, w tym erytrytol przyczyniają się do przyrostu tkanki tłuszczowej. Opierają się one na przekonaniu, że spożywanie słodzików i sam ich słodki smak powoduje wzrost insuliny. To z kolei blokuje lipolizę, a więc blokuje spalanie tłuszczu, a dodatkowo sprzyja przejadaniu się (wzrost insuliny powoduje spadek poziomu cukru we krwi, a to z kolei skutkuje napadem głodu). Teoria insulinowa działania słodzików nie znajduje potwierdzenia na badaniach na ludziach i na dzień dzisiejszy brakuje przekonujących dowodów na to, że spożywanie słodzików wpływa negatywnie na kontrolę łaknienia i gospodarkę insulinową. Przeciwnie, dostępne dane wskazują na to, że umiejętna zamiana cukru na niskokaloryczne słodziki jest korzystna dla zdrowia oraz dla masy ciała. Również eksperci z Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego rekomendują zastępowanie cukru słodzikami przez osoby z rozpoznaniem nadwagi i otyłości, szczególnie w sytuacji występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej. 

Należy jednak pamiętać, że słodziki nie są magiczną substancją, która sprawi, że schudniemy. Jest ona jednym z elementów zmiany nawyków żywieniowych, które to ostatecznie decydują o tym, czy schudniemy. Zamiana cukru na erytrol pozwoli utrzymać słodki smak naszych potraw, przy jednoczesnym obniżeniu ich kaloryczności. 

Erytrytol zastosowanie

Erytrytol został dopuszczony do użytku w Europie został w 2006 roku, a w Polsce w 2008 roku. W przemyśle spożywczym, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 2010 roku może być stosowany jako dodatek do żywności. Jest on oznaczany symbolem E 968 i wykorzystuje się go jako substancję słodzącą, wypełniającą, wzmacniającą smak, zagęszczającą m.in. w produkcji deserów, dżemów, galaretek, marmolad, produktów zbożowych, owoców kandyzowanych bez cukru, wyrobów cukierniczych, wyrobów czekoladowych, gotowych sosów, musztard, gum do żucia, dietetycznych środków spożywczych oraz suplementów diety. Poza tym erytrytol jest również wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym jako substancja pomocnicza w tabletkach, pastylkach do ssania lub jako nośnik substancji aktywnych w produktach w proszku, w saszetkach. Słodzik spotkamy również w pastach do zębów, płynach do płukania jamy ustnej, kremach i dezodorantach.

W domowych warunkach erytrytol możemy wykorzystywać jako zamiennik cukru do słodzenia napojów, przygotowywania deserów, wypieków i innych przysmaków. Nie ma zapachu i jest odporny na wysoką temperaturę, co pozwala wykorzystywać go do potraw na ciepło. Ma niskie pH, więc możemy go również łączyć z owocami. Ponieważ nie ulega karmelizacji, to nie przygotujemy z erytrolu karmelu. Trudno będzie również wykorzystać go do zrobienia domowych lodów. Chociaż łatwo się rozpuszcza, to przy obniżeniu temperatury w miarę szybko przechodzi z powrotem w formę kryształków. 

Czy można stosować erytrytol będąc w ciąży?

Erytrytol może również być dobrą alternatywą dla cukru u kobiet będących w ciąży. Słodzik ten nie wykazuje właściwości teratogennych (nie wpływa na powstawanie wad rozwojowych płodu).

Erytrol może być bezpiecznie spożywany przez kobiety w ciąży, co potwierdzają specjaliści, m.in. z Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

Co wybrać: erytrytol czy ksylitol?

Wybierając słodzik zastanawiamy się jaki wybrać: erytrytol czy ksylitol? Chociaż oba należą do tej samej grupy słodzików, do polioli, to nieco się od siebie różnią. Oba należą do słodzików o niskim indeksie glikemicznym, chociaż erytrol ma w tym punkcie przewagę, gdyż jego IG jest równe zeru, a IG ksylitolu wynosi 8. Oba słodziki są bezpieczne, mają podobne właściwości zdrowotne. Mogą pomiędzy nimi występować różnice w tolerancji. Zdarza się, że nadmiar polioli ma działanie przeczyszczające. Dostępne dane wskazują na to, że w przypadku ksylitolu dawki 35-50 g stanowią próg działania przeczyszczającego. W przypadku erytrolu dawki 20-35 g są zwykle dobrze tolerowane,  przy dawce 50 g zgłaszane są czasem wzdęcia, rzadziej biegunki. Oczywiście należy pamiętać, że dawka progowa, która może mieć działanie przeczyszczające zależy od indywidualnych cech organizmu. Odpowiadając sobie na pytanie czy wybieram erytrytol czy ksylitol warto również wziąć pod uwagę indywidulane odczucie smaku i słodkości oraz wartości energetyczne tych słodzików, czyli ile energii dostarczy spożycie 1 grama słodzika. W przypadku ksylitolu to 2,4 kcal, a erytrytolu 0 kcal.

Bibliografia:

1. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Diabet. Prakt., 2021, 7 (1): 1-121.
2. Regnat K, Mach RL, Mach-Aigner AR. Erythritol as sweetener-wherefrom and whereto? Appl Microbiol Biotechnol. 2018 Jan;102(2):587-595. doi: 10.1007/s00253-017-8654-1. Epub 2017 Dec 1. PMID: 29196787; PMCID: PMC5756564.
3. de Cock P, Mäkinen K, Honkala E, Saag M, Kennepohl ., Eapen A. Erythritol Is More Effective Than Xylitol and Sorbitol in Managing Oral Health Endpoints. International Journal of Dentistry, 2016, Article ID 9868421.
4. Rogers P, Hogenkamp P, de Graaf C et al. Does low-energy sweetener consumption affect energy intake and body weight? A systematic review, including meta-analyses, of the evidence from human and animal studies. Int J Obes 2016; 40, 381–394. https://doi.org/10.1038/ijo.2015.177
5. EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources (ANS): Scientific Opinion on the safety of the proposed extension of use of erythritol (E 968) as a food additive. EFSA Journal 2015;13(3):4033.
6. Grembecka M. Sugar alcohols—their role in the modern world of sweeteners: a review. Eur Food Res Technol. 2015;241(1):1–14. doi: 10.1007/s00217-015-2437-7.
7. Boesten DMPHJ, den Hartog GJM, de Cock P, Bosscher D, Bonnema A, Bast A. Health effects of erythritol. Nutrafoods 2015, DOI 10.1007/s13749-014-0067-5.
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych, Dz.U. 2010 nr 232 poz. 1525.
9. EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources (ANS): Statement in relation to the safety of erythritol (E 968) in light of new data, including a new paediatric study on the gastrointestinal tolerability of erythritol. EFSA Journal 2010; 8(7):1650.
10. Storey D, Lee A, Bornet F, Brouns F. Gastrointestinal tolerance of erythritol and xylitol ingested in a liquid. Eur J Clin Nutr 61: 349–354, 2007.