Jak i kiedy obliczać wymienniki białkowo-tłuszczowe (WBT)?

Wymiennik białkowo-tłuszczowy (WBT) to równowartość 100 kcal, pochodzących z białka i/lub tłuszczu. Miarę tę wprowadzono znacznie później niż wymienniki węglowodanowe, głównie na potrzeby osób korzystających z pomp insulinowych. Zauważono, że posiłki bogate w tłuszcze i białko powodują hiperglikemię po kilku godzinach od jedzenia i stwierdzono, że na te składniki także należy podawać insulinę. Wymiennik białkowo-tłuszczowy pozwala obliczyć jej dawkę.

To artykuł o wyliczaniu WBT, chcesz się dowiedzieć jak liczyć WW? Zobacz artykuł o liczeniu WW

Przez długi czas uważano, że glikemię po posiłkach podnoszą wyłącznie węglowodany. Dziś wiemy już, że podobny wpływa mają także tłuszcze i białko, z tym, że jest to proces znacznie bardziej rozciągnięty w czasie.

Węglowodany proste przyswajane są niemalże natychmiast (czego doświadczamy pijąc słodki napój na niedocukrzenie), te złożone trawione są maksymalnie przez ok. 1,5 godziny. Natomiast węglowodany spożyte w obecności dużej ilości tłuszczów czy też posiłek zawierający wyłącznie tłuszcz i białko mogą spowodować przecukrzenie nawet 6-7 godzin po jedzeniu. Dlatego białko i tłuszcze też powinny być „zabezpieczane” insuliną. Na 1 WBT podajemy tyle samo insuliny co na 1 WW, ale inaczej rozkładamy ją w czasie.

Dowiedz się więcej: Jak działa pompa insulinowa

A zatem, jak obliczać WBT i jak dawkować na nie insulinę?  

Jak obliczyć WBT - przykłady

Obliczenia wymienników białko-tłuszczowych są nieco bardziej skomplikowane niż wymienników węglowodanowych. W tym przypadku interesują nas kalorie, z tym, że na całkowitą kaloryczność produkty składa się energia pochodząca z trzech makroskładników: węglowodanów, białka i tłuszczów. A WBT nie bierze pod uwagę węglowodanów. Dlatego w przypadku produktów/dań złożonych przy obliczeniach należy pamiętać, by od całkowitej liczby kalorii odejmować te pochodzące z węglowodanów. Nieco prościej jest obliczać WBT w pożywieniu zawierającym głównie białko i tłuszcz – np. w wędlinach, mięsie, żółtych serach, bo ich kaloryczność wynika głównie z białka i tłuszczu. Tutaj interesują nas kalorie, które dzielimy przez 100

O czym trzeba pamiętać

1 WBT = 100 kcal z tłuszczów i białka
1 g białka = 4 kcal
1 g tłuszczu = 9 kcal
1 g węglowodanów = 4 kcal

Przykładowe obliczenia:

Baton mleczny Aero

Baton o wadze 35 g zawiera (zgodnie z rozpiską na opakowaniu):

190 kcal; 2,5 g białka; 11,4 g tłuszczu; 19, 5 g węglowodanów, czyli 2 WW

WBT można w tym przypadku obliczyć na dwa sposoby.

Sposób 1:

Najprościej wyliczyć, ile kalorii pochodzi z węglowodanów – 19,5 x 4 = 78 kcal
Od całkowitej kaloryczności 190 odejmujemy kalorie z cukrów i zostaje nam 112 kcal z białka i tłuszczów (190-78 = 112)
112 kcal to w zaokrągleniu 1 WBT

Sposób 2

Można też obliczyć to drugim, nieco bardziej skomplikowanym sposobem:

Wiedząc, że 1 g białka to 4 kcal, a 1 g tłuszczu to 9 kcal możemy obliczyć, że w Aero mamy 10 kcal pochodząca z białka (2,5 x 4) oraz 102 kcal pochodzące z tłuszczu (11,4 x 9). A zatem 112 kcal z białka i tłuszczu czyli w zaokrągleniu 1 WBT.

Baton mleczny Aero = 2 WW+ 1 WBT

Filet z piersi z kurczaka o wadze 160 g zapieczona z serem mozzarella – kulka 100 g.

Sprawdzamy wartości odżywcze filetu z kurczaka w tabelach dostępnych w literaturze (najlepiej: H. Kunachowicz; I. Nadolna; B. Przygoda, Liczymy kalorie, Wydawnictwo PZWL ) lub w Internecie.

Wiedząc, że 100 g filetu to 20 g białka i 2 g tłuszczu obliczamy, że w naszej porcji (160 g mięca) będzie to 32 g białka i 3,2 g tłuszczu.

A zatem w 160 g piersi mamy 128 (32 g x 4 kcal) kcal z białka oraz 29 kcal z tłuszczu (3,2 g x 9 kcal), w sumie 157 kcal z białka i tłuszczu czyli 1,6 WBT

100 g mozzarelli = 226 kcal (informacja dostępna na opakowaniu); mozzarella nie zawiera praktycznie węglowodanów, więc są to kcal pochodzące z tłuszczu i białka, więc tutaj bierzemy pod uwagę kaloryczność całego produktu

Kulka mozzarelli to 2,3 WBT

Całe danie to w zaokrągleniu 4 WBT.

2 jajka na twardo z majonezem (2 łyżki)

2 jajka ważą ok. 100 g i dostarczają ok. 150 kcal, czyli 1,5 WBT (kalorie w jajku pochodzą głównie z tłuszczu i białka)

Majonez dekoracyjny Winiary – łyżka, 15 ml, to 105 kcal (znowu głównie z tłuszczu)

2 jajka + 2 łyżki majonezu to 3,5 WBT

WieśMac McDonald's

Porcja, czyli 100 g hamburgera zawiera 573 kcal; 29 g białka; 36 g tłuszczów;

31 g węglowodanów 31 g węglowodanów to 3 WW

WBT najłatwiej obliczyć odejmując od całkowitej kaloryczności kalorie z węglowodanów. 1 g węglowodanów to 4 kcal, a zatem w hamburgerze jest to 124 kcal z węgli

Jeśli od całości 573 odejmiemy 124 kcal z węglowodanów, zostanie nam 449 kcal z białka i tłuszczu.

A zatem WieśMac to 3 WW + 4,5 WBT

Ile insuliny na 1 WBT? Jaki podać bolus?

Przyjmuje się, że na 1 WBT trzeba podać tyle samo insuliny, ile na 1 WW (wg indywidualnego przelicznika), ale jej podawanie należy rozłożyć w czasie. Czyli wykorzystać funkcję bolusa przesłużonego (na same WBT) lub złożonego (WBT + WW). Kluczowe pytanie brzmi – na jak długo ustawić taki bolus. Im więcej WBT w posiłku tym bolus powinien być dłuższy. Najłatwiej obliczyć go dodając do liczby WBT, jaką mamy spożyć, cyfrę 2. Czyli w przypadku wspomnianego WieśMaca należałoby ustawić bolus przedłużony na 6,5 godziny (4,5 + 2). Mniej więcej tyle czasu nasz organizm będzie trawił posiłek białkowo-tłuszczowy i w związku z tym przez taki okres będzie potrzebował dodatkowej insuliny. Zgodnie z tą zasadą żaden bolus przedłużony nie powinien być krótszy niż 3 godziny. WBT zaczynamy liczyć od 100 kcal, jeśli białko i tłuszcz w sumie dostarczają mniej niż 100 kcal nie bierze się ich pod uwagę. A zatem najmniejszy WBT to 1 WBT, który powinien być rozłożony na 3 godziny.

Czytaj więcej: jak liczyć bolus poposiłkowy i na korektę?

WBT a insulina podawana penem

Warto, aby diabetycy podający insulinę penem także zdawali sobie sprawę z tego, że tłuszcze i białko mają wpływ na glikemię poposiłkową. Po posiłkach bogatych w tłuszcze należy częściej kontrolować cukier oraz rozważyć podanie insuliny w dwóch dawkach – głównej obliczonej na wymienniki węglowodanowe i uzupełniającej po 2-4 godzinach, aby zabezpieczyć wchłanianie tłuszczów. W szczególności należy pamiętać, by tłustych posiłków nie jeść na noc, bo bez możliwości podawania bolusa przedłużonego, istnieje duże ryzyko przecukrzenia w nocy i wysokiego cukru rano.