Poziom cukru we krwi. Wyniki badania poziomu cukru

Jak wynika z raportu “NFZ dla zdrowia - cukrzyca”, opublikowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia w 2019 roku, w Polsce na cukrzycę chorowało niemal 3 miliony osób dorosłych (z czego aż 90% stanowiła cukrzyca typu 2), a 25-30% z nich nie było świadomych swojej choroby. Ze względu na duże rozpowszechnienie choroby w populacji, skąpoobjawowy przebieg oraz liczne powikłania, konieczne jest aktywne poszukiwanie osób zagrożonych rozwojem cukrzycy i wykonywanie badań przesiewowych. Jak odpowiednio przygotować się do badania poziomu cukru we krwi oraz jak prawidłowo zinterpretować jego wynik?

Badanie poziomu cukru we krwi - dla kogo?

Oznaczenie poziomu cukru we krwi należy wykonać u każdej osoby prezentującej objawy kliniczne wskazujące na możliwość występowania cukrzycy:

• oddawanie dużych ilości moczu (poliuria);
• wzmożone pragnienie (polidypsja);
• cechy odwodnienia;
• utrata masy ciała niezwiązana z celowym odchudzaniem;
• osłabienie i wzmożona senność (objawy niespecyficzne);
• nawracające zmiany ropne na skórze;
• skłonność do infekcji dróg moczowo-płciowych.

U wyżej wymienionych osób należy oznaczyć glikemię przygodną, czyli zmierzyć poziom cukru we krwi w dowolnej porze dnia, niezależnie od spożycia posiłku. Jeżeli u osoby z objawami klinicznymi cukrzycy poziom cukru we krwi wynosi ≥200 mg/dl, to jest to podstawą do rozpoznania cukrzycy. 

W grupach ryzyka konieczne jest prowadzenie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy, ponieważ u >50% chorych nie występują żadne objawy hiperglikemii. Badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzić raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45 roku życia. Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to (oznaczenie glikemii na czczo) należy wykonać raz w roku u każdej osoby należącej do grupy ryzyka. Do czynników zwiększonego ryzyka zachorowania na cukrzycę należą:

• nadwaga i otyłość (BMI ≥25/m2);
• obwód talii >80 cm u kobiet i >94 cm u mężczyzn;
• cukrzyca występująca w rodzinie (u rodziców lub rodzeństwa);
• niska aktywność fizyczna, siedzący tryb życia;
• zdiagnozowany stan przedcukrzycowy;
• przebyta cukrzyca ciążowa;
• urodzenie dziecka o masie ciała >4 kg;
• nadciśnienie tętnicze;
• dyslipidemia;
• zespół policystycznych jajników (PCOS);
• choroba układu sercowo-naczyniowego.

Wyżej wymienione czynniki ryzyka dotyczą cukrzycy typu 2 - obecnie nie istnieje żadna skuteczna i wprowadzona do praktyki klinicznej metoda zapobiegania cukrzycy typu 1 zarówno w populacji ogólnej, jak i u osób z grup ryzyka. 

Szczególną grupą pacjentów, u których obowiązkowo należy oznaczyć poziom cukru we krwi na czczo, są kobiety w ciąży. Wstępne oznaczenie stężenia glukozy we krwi na czczo celem diagnostyki w kierunku hiperglikemii ciążowej powinno być zlecone u każdej pacjentki na początku ciąży, podczas pierwszej wizyty u ginekologa. [3]

Badanie poziomu cukru we krwi - jak się przygotować?

Badanie poziomu glukozy we krwi należy wykonać w godzinach porannych, po przespanej nocy, na czczo, po 8-14 godzinach od ostatniego posiłku. Przez kilka dni poprzedzających badanie pacjent powinien stosować standardową dla niego dietę, bez ograniczania ilości przyjmowanych węglowodanów. Stężenie glukozy oznaczane jest we krwi żylnej, pobranej z żyły łokciowej. [1]

Badanie cukru we krwi (poziomu glukozy we krwi) - jaki jest prawidłowy wynik?

Prawidłowe stężenie glukozy we krwi na czczo mieści się w zakresie 70-99 mg/dl. Jeżeli poziom cukru we krwi wynosi ≥100 mg/dl, wówczas mówimy o hiperglikemii, a jeśli <70 mg/dl - o hipoglikemii. Nieprawidłowe stężenie glukozy we krwi na czczo wymaga pogłębienia diagnostyki w celu ustalenia przyczyny. 

Norma cukru we krwi przyjęta dla populacji ogólnej nie dotyczy kobiet w ciąży. Prawidłowa glikemia na czczo u kobiet ciężarnych wynosi <92 mg/dl. [1]

Jakie mogą być przyczyny zbyt niskiego poziomu cukru we krwi?

Hipoglikemia, czyli obniżenie poziomu cukru we krwi poniżej 70 mg/dl występuje rzadziej niż hiperglikemia. Hipoglikemia jest najczęstszym ostrym powikłaniem cukrzycy. Do przyczyn występowania hipoglikemii zaliczamy:

• błędy w insulinoterapii (przyjęcie zbyt dużej dawki insuliny);
• przedawkowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych (głównie pochodnych sulfonylomocznika);
• błędy żywieniowe u pacjentów chorujących na cukrzycę (opuszczenie posiłku, zbyt mały posiłek, spożycie alkoholu);
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (długotrwałe wymioty, biegunka);
• obecność guza produkującego duże ilości insuliny (insulinoma). Wydzielanie przez nowotwór dużych ilości tego hormonu prowadzi do głębokich spadków poziomu cukru we krwi. [1] [2]

Szczególnym rodzajem hipoglikemii jest tzw. hipoglikemia reaktywna idiopatyczna. Stan ten definiuje się jako obniżenie stężenia glukozy w surowicy oraz wystąpienie charakterystycznych dla hipoglikemii objawów w ciągu 2-5 h od spożycia posiłku, najczęściej bogatego w węglowodany. Mimo upływu wielu lat od zdefiniowania tego zjawiska, jak dotąd nie udało się jednoznacznie ustalić podłoża hipoglikemii reaktywnej ani zaproponować jednolitego schematu diagnostyki i leczenia. [4]

Jakie mogą być przyczyny wysokiego poziomu cukru we krwi?

Przyczyną hiperglikemii jest defekt wydzielania i/lub działania insuliny (hormonu obniżającego poziom cukru we krwi). Z defektem wydzielania insuliny mamy do czynienia w przypadku cukrzycy typu 1 - spowodowana jest ona autoimmunologicznym procesem skierowanym przeciwko komórkom β trzustki, które odpowiadają za produkcję insuliny. W rozwoju cukrzycy typu 1 istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, a jej początek ma miejsce już w dzieciństwie. Ten typ cukrzycy charakteryzuje się bezwzględnym niedoborem insuliny, dlatego pacjenci już od momentu rozpoznania wymagają insulinoterapii. 

Znacznie częstszą przyczyną hiperglikemii jest cukrzyca typu 2, w rozwoju której decydującą rolę odgrywają czynniki środowiskowe - niewłaściwa dieta i wynikająca z niej otyłość oraz brak aktywności fizycznej. W cukrzycy typu 2 dochodzi do narastającego upośledzenia wydzielania insuliny, które jest proporcjonalne do insulinooporności (oporności tkanek obwodowych na działanie tego hormonu). 

Zbyt wysoki poziom cukru może niekiedy wynikać także z niewłaściwego przygotowania pacjenta do badania (niezachowania 8-14 godzinnej przerwy od ostatniego posiłku). Jeżeli istnieje takie podejrzenie, wówczas należy powtórzyć oznaczenie glikemii na czczo w innym dniu. 

Znacznie rzadziej hiperglikemia może wynikać także z:

• defektów genetycznych komórek β trzustki;
• defektów genetycznych działania insuliny;
• chorób zewnątrzwydzielniczej części trzustki, np. mukowiscydozy;
• schorzeń endokrynologicznych (zespół Cushinga, akromegalia, guz chromochłonny);
• przyjmowania niektórych leków, np. glikokortykosteroidów;
• obecności zespołów genetycznych niekiedy związanych z cukrzycą (np. zespół Downa, Klinefeltera, Turnera). [3]

Jak podnieść poziom cukru we krwi?

Hipoglikemię klasyfikuje się na podstawie sposobu opanowania na:

1. hipoglikemię lekką - chory potrafi ją samodzielnie opanować, spożywając węglowodany;
2. hipoglikemię ciężką - stan chorego wymaga pomocy osoby drugiej. Może ona polegać na doustnym podaniu węglowodanów lub leczeniu pozajelitowym (dożylnym).

U pacjenta przytomnego postępowaniem z wyboru jest doustne spożycie 15g glukozy lub innych węglowodanów prostych. Przykładowo, 15 g glukozy można przyjąć pod postacią:

• pastylek z glukozą
• glukozy w formie żelu;
• sproszkowanej glukozy, którą należy rozpuścić w wodzie.

Dokładną zawartość glukozy w jednej pastylce lub jednym opakowaniu żelu/proszku należy każdorazowo odczytać na opakowaniu, tak aby mieć pewność, że przyjmie się równowartość 15 g glukozy. 

W sytuacji, gdy nie mamy wyżej wymienionych składników, możemy podać choremu 6-7 landrynek lub ⅔ szklanki soku owocowego (zawiera głównie glukozę oraz fruktozę).

Po upływie 15 minut należy ponownie oznaczyć poziom cukru we krwi (glikemia powinna wzrosnąć po 10-15 minutach). Jeżeli poziom glukozy we krwi utrzymuje się <70 mg/dl, należy powtórzyć podanie glukozy (węglowodanów prostych). Postępowanie to należy stosować aż do ustąpienia hipoglikemii. 

U pacjentów nieprzytomnych lub niemogących połykać, z dostępem do żył, należy dożylnie podać 10-20% roztwór glukozy, a następnie kontynuować wlew kroplowy 10% glukozy aż do powrotu przytomności. 

W przypadku chorych nieprzytomnych lub niemogących połykać, bez dostępu do żył, w celu podniesienia poziomu cukru we krwi należy podać domięśniowo lub podskórnie 1 mg glukagonu. Reakcja na podanie glukagonu powinna nastąpić w ciągu 15 minut - po odzyskaniu przytomności podajemy pacjentowi doustnie węglowodany proste oraz monitorujemy glikemię. [2] Jeżeli istnieje konieczność zastosowania glukagonu u pacjentów z cukrzycą typu 2, wówczas wskazana jest dłuższa obserwacja poziomu glikemii, ponieważ u tej grupy chorych podanie glukagonu może spowodować nagły wyrzut insuliny endogennej, co może skutkować nawrotem epizodu hipoglikemii. [5]

*glukagon - hormon o działaniu antagonistycznym w stosunku do insuliny (podnoszący poziom cukru we krwi). [1] 

Podsumowanie

Regularne kontrolowanie poziomu cukru we krwi, zwłaszcza wśród osób z grup ryzyka, jest kluczowe dla wczesnego rozpoznawania i leczenia zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Hipoglikemia jest najczęstszym ostrym powikłaniem cukrzycy, a w jej leczeniu główną rolę odgrywa jak najwcześniejsze spożycie łatwo przyswajalnych cukrów prostych. 

Bibliografia:

[1] “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11

[2] “Ostre stany zagrożenia życia w chorobach wewnętrznych” K. Sosada, wydawnictwo PZWL, Warszawa 2016, wydanie 1

[3] https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.V.27.1.62.

[4] https://podyplomie.pl/medycyna/15611,hipoglikemia-reaktywna

[5] https://mlodzilekarzerodzinni.pl/wp-content/uploads/2020/01/Wytyczne-Cukrzyca2019.pdf