Cukrzyca ciążowa - objawy, przyczyny i diagnostyka

Nie bez powodu już na samym początku ciąży przyszłe mamy mają wykonywane liczne badania, wśród których są pomiary glikemii. Cukrzyca ciążowa rozwija się u około u 3-12% kobiet ciężarnych w Polsce. Nieleczona może prowadzić do poważnych konsekwencji dla zdrowia mamy i dziecka. Czym jest, jakie są objawy cukrzycy ciążowej, na czym polega diagnostyka i leczenie - dowiesz się z poniższego artykułu.

Cukrzyca ciążowa - czym jest?

W trakcie ciąży wyróżnia się mogą występować różne rodzaje zaburzeń tolerancji glukozy. Jeśli zostały one zdiagnozowane zanim kobieta zaszła w ciążę, mówimy o cukrzycy przedciążowej (ang. PGDM - PreGestational Diabetes Mellitus) - może to być cukrzyca typu I lub typu II. Jeśli natomiast hiperglikemia zostanie po raz pierwszy rozpoznana już w trakcie ciąży, ciężarna ma stawianą diagnozę cukrzycy ciążowej lub cukrzycy w ciąży (w zależności od kryteriów rozpoznania). 

Przyczyny cukrzycy ciążowej

Do pojawienia się cukrzycy ciążowej predysponują przede wszystkim zaburzenia zdrowia przyszłej mamy - nadciśnienie tętnicze, nadmierna masa ciała i zespół policystycznych jajników, a także jej wiek (po 35. roku życia). Zwiększone ryzyko cukrzycy ciążowej obserwuje się również, jeśli kobieta w przeszłości miała rozpoznaną tę jednostkę chorobową, rodziła wielokrotnie, urodziła dziecko o masie ciała powyżej 4 kg, z wadą rozwojową lub doszło do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Do grupy ryzyka zalicza się również ciężarne, w których rodzinie wystąpiła cukrzyca typu 2.

Jakie objawy wskazują na cukrzycę ciążową?

Wystąpienie znacznej hiperglikemii prowadzić może do wystąpienia objawów cukrzycy ciążowej, wśród których najczęściej występuje nasilone wydalanie moczu, wzmożone pragnienie, cechy sugerujące odwodnienie (zmniejszenie elastyczności skóry, suchość skóry i błon śluzowych) oraz osłabienie i wzmożona senność. Do rzadszych objawów cukrzycy ciążowej należą utrata masy ciała nie poprzedzona celowym odchudzaniem, zmiany ropne na skórze oraz stan zapalny narządów moczowo-płciowych, który wiąże się z wydalaniem wraz z moczem dużych ilości glukozy będącej pożywką bakterii.

Należy pamiętać jednak, że objawy cukrzycy ciążowej nie są konieczne do jej rozpoznania, ale gdy wystąpią, należy koniecznie ponowić diagnostykę.

Cukrzyca ciążowa - diagnozowanie

W Polsce powszechne są badania przesiewowe pod kątem hiperglikemii. Po rozpoznaniu ciąży przy pierwszej wizycie lekarz ginekolog zleca badanie glikemii na czczo, chyba że ciężarna należy do grupy ryzyka - wówczas wykonuje się doustny test tolerancji 75 g glukozy (75 g OGTT). Test ten polega na przyjęciu na czczo roztworu 75 g glukozy oraz pobraniu próbki krwi na czczo, po 1 i po 2 godzinach od spożycia glukozy. W przypadku wyników prawidłowych powtarza się diagnostykę w 24.-28. tygodniu ciąży lub po wystąpieniu wyżej wymienionych objawów cukrzycy ciążowej.

Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie wyników 75 g OGTT według IADPSG 2010 i WHO 2013

Cukrzycę w ciąży natomiast rozpoznajemy na podstawie ogólnych kryteriów rozpoznania cukrzycy:

• glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l);
• glikemia w 2. godz. 75 g OGTT ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l);
• glikemia przygodna ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) i współwystępowanie objawów klinicznych hiperglikemii.

Leczenie cukrzycy ciążowej

Właściwa kontrola glikemii w trakcie ciąży jest krytyczna zarówno ze względu na zapobieganie powikłań u ciężarnej, jak i dla właściwego rozwoju płodu. Cukrzyca ciążowa może prowadzić do nadciśnienia tętniczego krwi, stanu przedrzucawkowego i rzucawki w przypadku ciężarnej. To również ryzyko przedwczesnego porodu, komplikacji okołoporodowych oraz częstszego występowania zaburzeń zdrowotnych w dalszym życiu potomstwa.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego kobiety w ciąży powinny dążyć do docelowych wartości glikemii:

• na czczo i przed posiłkami: 70–90 mg/dl (3,9––5,0 mmol/l),
• maksymalna glikemia w 1. godzinie po rozpoczęciu posiłku: < 140 mg/dl (< 7,8 mmol/l) lub po 2 godz. < 120 mg/dl (6,7 mmol/l);
• między godziną 2.00 a 4.00: 70–90 mg/dl (3,9––5,0 mmol/l).

Ze względu na przenikanie przez łożysko doustnych leków przeciwcukrzycowych nie rekomenduje się ich stosowania w czasie ciąży. W leczeniu cukrzycy ciążowej stosuje się insulinoterapię (wielokrotne wstrzyknięcia lub osobista pompa insulinowa) oraz zalecenia dietetyczne.

Co jeść przy cukrzycy ciążowej?

Dieta przy cukrzycy ciążowej ma na celu nie tylko poprawę kontroli glikemii, ale również dostarczenie składników odżywczych potrzebnych dla przyszłej mamy i rozwijającego się płodu, a także zapewnienie właściwych przyrostów masy ciała w trakcie całej ciąży.

*Zakładając przyrost masy ciała w I trymestrze ciąży 0,5–2,0 kg

Zapotrzebowanie energetyczne w przypadku każdej kobiety powinno zostać ustalone indywidualnie na podstawie BMI sprzed ciąży, wzrostu, wieku i aktywności fizycznej. Polskie Towarzystwo Dietetyki rekomenduje średnią dobową podaż kalorii 30 kcal na kg masy ciała przed ciążą. W przypadku kobiet, które wcześniej miały niedowagę (BMI < 18,5) zaleca się większą podaż kalorii 35-40, w przypadku nadwagi (25,0–29,9) średnio 25 kcal/kg m.c. przed ciążą, zaś w otyłości 12-15. Zalecenia te mają na celu zapobieganie nadmiernemu wzrastaniu płodu (makrosomii). Ponadto, rekomenduje się:

• podaż węglowodanów w ilości 40-50% zapotrzebowania energetycznego, z czego preferowane są węglowodany o niskim indeksie glikemicznym;
• podaż białka - 30% zapotrzebowania energetycznego (1,3 g/kg m.c./dobę);
• podaż tłuszczów - 20–30% zapotrzebowania energetycznego (w tym < 10% tłuszczów nasyconych),
• spożycie błonnika w ilości 25-30 g/dobę lub 15 g/ 1000 kcal przyjętego pożywienia.

Dzienna porcja energii i makroskładników powinna zostać rozłożona na 3 główne posiłki i 2-3 przekąski.

Ogólnie dieta przy cukrzycy ciążowej jest zbliżona do zaleceń żywieniowych dla pozostałych diabetyków. Również kobiety w ciąży mogą sięgać po słodziki jako alternatywę dla cukru, za wyjątkiem sacharyny, która może przechodzić przez łożysko. Natomiast jak wszystkie kobiety w czasie ciąży także te z cukrzycą powinny ograniczyć spożycie kofeiny do 200 mg ze wszystkich źródeł. Należy pamiętać, że kofeinę znajdziemy nie tylko w kawie (ok. 150-200 mg kofeiny/kubek) i herbacie (w czarnej 60-90 mg, w zielonej 35-70 mg), ale też w napojach gazowanych (typu cola), “energetykach”, czekoladzie oraz jogurtach czy lodach kawowych. Nadmierne spożycie kofeiny w ciąży może prowadzić do zahamowania prawidłowego rozwoju płodu. Rezygnując z napojów zawierających kofeinę kobiety w ciąży powinny pamiętać o właściwym nawodnieniu - jest to szczególnie ważne w okresie występowania porannych mdłości, wymiotów oraz zaparć.

W czasie planowania ciąży i do 12. tygodnia ciąży zalecana jest suplementacja kwasem foliowym.

Oprócz diety panie z cukrzycą ciążową nie powinny zapominać o umiarkowanej aktywności fizycznej.

Cukrzyca ciążowa a poród

Cukrzyca ciążowa nie stanowi wskazania do wcześniejszej indukcji porodu czy zakończenia ciąży poprzez cesarskie cięcie - nie należy wykluczyć jednak występowania innych wskazań. Istotnym celem na czas porodu jest utrzymanie normoglikemii.

U większości kobiet z cukrzycą ciążową po porodzie dochodzi do normalizacji glikemii i zmniejszenia zapotrzebowania na insulinę, więc dalsze leczenie może nie być konieczne. Mimo to zaleca się 6-12 tygodni po porodzie wykonanie testu tolerancji glukozy, a także oznaczanie glikemii na czczo raz w roku ze względu na ryzyko rozwinięcia jawnej cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych w późniejszym wieku. Powtórzenie testu OGTT jest również rekomendowane w trakcie planowania kolejnej ciąży.

Bibliografia

• Rembiesa-Jarosińska E., Kowalska M. Cukrzyca ciążowa – epidemiologia i możliwości kontroli czynników ryzyka. Hygeia Public Health 2019, 54(1): 1-5.
• Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2021. Diabet. Prakt., 2021, 7; 1.
• Rekomendacje postępowania dietetycznego w cukrzycy. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2017. Dietetyka 2017; 10, Wyd. Spec.
• Alfadhli EM. Gestational diabetes mellitus. Saudi Med J. 2015;36(4):399-406. doi:10.15537/smj.2015.4.10307
• CARE Study Group. Maternal caffeine intake during pregnancy and risk of fetal growth restriction: a large prospective observational study [published correction appears in BMJ. 2010;340. doi: 10.1136/bmj.c2331]. BMJ. 2008;337:a2332. Published 2008 Nov 3. doi:10.1136/bmj.a2332
• https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.1