Owoce w cukrzycy typu II

Dla wielu osób zdiagnozowanie u nich cukrzycy typu II jest równoznaczne z diametralną zmianą dotychczasowego sposobu odżywiania oraz z zakazem spożywania jakichkolwiek produktów zawierających cukier, w tym owoców. Wiadomo jednak, że owoce są zdrowe, a poza cukrem zawierają przecież mnóstwo witamin, mikroelementów oraz błonnik pokarmowy. Czy zatem biorąc pod uwagę dobroczynny wpływ owoców na zdrowie, pacjent z cukrzycą musi z nich całkowicie rezygnować? W poniższym artykule postaramy się ostatecznie rozwiać wątpliwości dotyczące owoców w diecie cukrzyka. 

Czy cukrzyk typu II może jeść owoce?

Żywienie osób z cukrzycą opiera się na zasadach prawidłowego żywienia osób zdrowych, czyli dieta diabetyków powinna być przede wszystkim zbilansowana i różnorodna, z indywidualnym uwzględnieniem wieku, aktywności fizycznej pacjenta, występujących u niego powikłań cukrzycy oraz chorób dodatkowych. Składnikiem diety, na który szczególną uwagę muszą zwracać diabetycy typu II, są węglowodany (cukry), które w największym stopniu wpływają na poziom cukru we krwi. Wyróżniamy dwa rodzaje węglowodanów:

• węglowodany proste - po spożyciu wchłaniają się one do krwi szybciej niż węglowodany złożone, powodując nagły i szybki skok poziomu cukru we krwi;
• węglowodany złożone - zbudowane są z wielu cząsteczek cukrów prostych, dlatego też ich trawienie i wchłanianie do krwi trwa znacznie dłużej niż węglowodanów prostych. Nie podwyższają one gwałtownie poziomu cukru, dlatego też w codziennej diecie cukrzyka powinny dominować węglowodany złożone. 

Szczególnie bogate w cukry proste (głównie fruktozę), które szybko i gwałtownie podwyższają poziom cukru we krwi, są owoce. Z drugiej strony zawierają one duże ilości błonnika pokarmowego, który wpływa pozytywnie na perystaltykę jelit oraz poziom cholesterolu i cukru we krwi. Cukrzyk typu II nie musi zatem całkowicie eliminować owoców ze swojego jadłospisu, lecz powinien wybierać te o niskim indeksie glikemicznym. 

Co to jest indeks glikemiczny?

Indeks glikemiczny (IG) jest to powszechnie używany wskaźnik, który określa tempo wzrostu poziomu cukru we krwi po spożyciu porcji produktu zawierającego 50 g przyswajalnych węglowodanów. IG klasyfikuje produkty spożywcze pod względem ich wpływu na stężenie cukru we krwi oraz czasu pojawienia się zmian – im wskaźnik ten jest wyższy, tym wyższy jest poziom cukru po spożyciu danego produktu. Wszystkie produkty żywnościowe porównywane są z produktem referencyjnym, którym jest czysta glukoza. Jej indeks glikemiczny wynosi 100. 

Produkty spożywcze, w tym owoce, są podzielone pod względem IG na:

• produkty o niskim indeksie glikemicznym: <55;
• produkty o średnim indeksie glikemicznym: 56-70;
• produkty o wysokim indeksie glikemicznym: >70. 

Indeks glikemiczny ma bardzo duże znaczenie podczas planowania posiłków dla osób z cukrzycą typu II. Chorzy powinni wybierać produkty żywnościowe, w tym owoce, o niskim indeksie glikemicznym, gdyż w mniejszym stopniu wpływają one na zwiększenie poziomu cukru we krwi oraz nie wywołują dużych wahań stężenia cukru we krwi. Indeks glikemiczny poszczególnych owoców można sprawdzić w tabelach indeksów glikemicznych, dostępnych m.in. w internecie.

Jakie owoce są wskazane dla pacjentów z cukrzycą?

Diabetycy powinni włączać do swojej diety owoce o niskim indeksie glikemicznym, takie jak:

• owoce jagodowe (maliny, truskawki, wiśnie, jagody, porzeczki, agrest) - IG: 22-40;
• owoce cytrusowe - zwłaszcza zalecane są grejpfruty -  IG: 25;
• jabłka - IG: 38;
• granaty - IG: 35;
• awokado - IG: 15;
• gruszki - IG: 38;
• śliwki - IG: 39

Ze względu na bogactwo witamin i minerałów, a zwłaszcza dużą zawartość związków o działaniu antyoksydacyjnym (przeciwutleniającym), czyli zwalczającym szkodliwe wolne rodniki, pacjentom z cukrzycą typu II szczególnie zaleca się regularne spożywanie owoców jagodowych, takich jak wiśnie, maliny, jagody czy jeżyny. Co więcej, wykazano także, że owoce z tej grupy mogą regulować poziom cukru we krwi oraz poprawiać wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Owoce jagodowe mają także właściwości przeciwzapalne, a jak wiadomo, przewlekły stan zapalny towarzyszy cukrzycy i otyłości [5]. Warto podkreślić, że  mrożone owoce jagodowe zachowują swe cenne właściwości. Pacjenci z cukrzycą typu II powinni więc włączać je do codziennego jadłospisu przez cały rok. 

Jakie owoce powinni ograniczać diabetycy?

Diabetycy typu II powinni ograniczać w swojej codziennej diecie ilość owoców o średnim oraz wysokim indeksie glikemicznym, takich jak:

• mocno dojrzałe banany - IG: 52;
• mango - IG: 55;
• ananasy - IG: 59;
• melony - IG: 65;
• arbuzy - IG: 75.

Kwestia spożywania winogron przed diabetyków jest dyskusyjna. Co prawda mają one niski IG (46), ale zawierają one najwięcej cukrów prostych (głównie fruktozy i glukozy) spośród wszystkich świeżych owoców. Niedawne badania wykazały jednak, że z uwagi na dużą zawartość związków o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym w tych owocach, spożywanie winogron w niewielkich ilościach może pozytywnie wpływać na poziom cukru we krwi [3]. Teza ta wymaga jednak dalszych badań, a na chwilę obecną diabetycy nie powinni zbyt często sięgać po te bardzo słodkie owoce.

W przypadku produktów takich jak arbuzy czy melony, które składają się aż w 90% z wody, warto pamiętać, że wartość indeksu glikemicznego odnosi się do porcji produktu, która zawiera 50 g węglowodanów – w przypadku tych owoców będzie to nawet ponad 500 g arbuza lub melona. Diabetycy typu II mogą więc od czasu do czasu pozwolić sobie na małą porcję tych owoców. 

Diabetycy typu II  powinni unikać owoców suszonych (np. śliwek, bananów, jabłek), gdyż zawierają one znacznie więcej cukru niż świeże owoce. Łatwiej też zjeść ich dużo, gdyż po procesie suszenia znacznie zmniejszają one swoją objętość, przez co nie zapewniają poczucia sytości w takim stopniu jak świeże owoce. Także daktyle i rodzynki warto ograniczyć przy współistniejącej cukrzycy typu II. Niewskazane dla cukrzyków są owoce kandyzowane (zakonserwowane poprzez smażenie ich w gęstym syropie o dużej zawartości cukru). Z powodu bardzo dużej zawartości cukrów prostych pacjenci z cukrzycą powinni unikać również owoców z puszki zanurzonych w syropie, takich jak np. brzoskwinie czy ananasy.

Jak stopień dojrzałości owoców wpływa na ich indeks glikemiczny?

Owoce dojrzałe mają większy indeks glikemiczny niż owoce niedojrzałe; przykładowo dojrzały, ciemnożółty banan ma indeks glikemiczny 52, podczas gdy niedojrzały – jedynie 30. Wynika to z obecności w mniej dojrzałych owocach skrobi opornej na trawienie. Owoc niedojrzały wymaga dłuższego czasu trawienia, a więc cukier z niego pochodzący wolniej wchłania się do krwi. Kupując owoce, warto zwracać uwagę, aby nie były one zbyt dojrzałe i spożywać je, zanim w pełni dojrzeją. 

Jaką ilość owoców dziennie może spożywać diabetyk typu II?

Diabetyk może sobie pozwolić na spożywanie do 300 gramów owoców dziennie, najlepiej podzielonych na kilka porcji [1]. Warto zaznaczyć, że powinny być to głównie omówione wcześniej grupy owoców o niskim IG, np. owoce jagodowe bądź cytrusy.

Owoce w cukrzycy typu I

Chorzy na cukrzycę typu I mogą spożywać owoce bez ograniczeń, jednak ważne jest określenie wartości wymienników węglowodanowych (WW) spożywanego owocu, aby na tej podstawie dostosować podawaną dawkę insuliny. Wymiennik węglowodanowy jest to porcja produktu wyrażona w gramach, dostarczająca 10 g węglowodanów przyswajalnych (bez błonnika). Ilości (w gramach) popularnych produktów spożywczych, które zawierają 10 g węglowodanów, pacjenci mogą odczytać z ogólnodostępnych tabel wymienników węglowodanowych. 

Soki, koktajle i musy owocowe

Im produkt jest bardziej rozdrobniony lub rozgotowany, tym szybciej jest on wchłaniany do krwi, a co za tym idzie większy jest jego indeks glikemiczny. Pacjentom z cukrzycą typu II zaleca się przede wszystkim spożywanie owoców w postaci surowej, najlepiej ze skórką (zawiera ona dużo błonnika pokarmowego). Surowe owoce mają z reguły niski indeks glikemiczny, a robione z nich soki owocowe, koktajle oraz musy – wysoki. Zjedzenie owocu w całości zapewnia również uczucie sytości, podczas gdy wypicie podobnej ilości soku (o zbliżonej kaloryczności) nie daje takiego efektu. 

Dżemy i przetwory owocowe

W składzie dżemów, konfitur i innych przetworów owocowych ogólnodostępnych w sklepach z reguły jest bardzo dużo cukrów prostych, a mało owoców. Zdarza się nawet, że zawartość cukru dodanego przekracza ilość owoców użytych do wytworzenia konkretnego przetworu. Podczas zakupów należy zwracać uwagę na skład odżywczy kupowanych produktów i poszukiwać przetworów owocowych bez cukru lub słodzonych słodzikami np. ksylitolem, stewią, czyli zamiennikami cukru, które nadają słodki smak, a nie zawierają cukru. W dzisiejszych czasach na szczęście coraz więcej produktów spożywczych możemy zamówić przez internet, a coraz więcej sklepów internetowych ma bogatą ofertę dżemów oraz konfitur bez cukru. 

Zakończenie

Pacjenci z rozpoznaną cukrzycą typu II nie muszą całkowicie rezygnować z owoców, lecz powinni wybierać owoce o niskim indeksie glikemicznym, np. owoce jagodowe lub cytrusy. Najlepiej, aby spożywali owoce w postaci surowej, gdyż przetworzone w postaci soków, koktajli lub dżemów znacznie szybciej podnoszą poziom cukru we krwi oraz zawierają mniej dobroczynnego dla zdrowia błonnika pokarmowego. Warto też przypomnieć, że dobrą alternatywą dla owoców są warzywa. Zawierają one znacznie mniej cukrów prostych i w postaci surowej mogą być spożywane przez diabetyków niemal bez ograniczeń. 

Bibliografia:

[1] “Dietoterapia” D. Włodarek, E. Lange, L. Kozłowska, D. Głąbska, wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014, wydanie 1

[2] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020

[3] Susan J. Zunino, Type 2 Diabetes and Glycemic Response to Grapes or Grape Products, The Journal of Nutrition, Volume 139, Issue 9, September 2009, Pages 1794S–1800S

[4] Törrönen, R., Sarkkinen, E., Tapola, N., Hautaniemi, E., Kilpi, K., & Niskanen, L. (2010). Berries modify the postprandial plasma glucose response to sucrose in healthy subjects. British Journal of Nutrition, 103(8), 1094-1097. 

[5] Stull AJ, Cash KC, Johnson WD, Champagne CM, Cefalu WT. Bioactives in blueberries improve insulin sensitivity in obese, insulin-resistant men and women. J Nutr. 2010 Oct;140(10):1764-8

[6] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/68179,indeks-glikemiczny