Odchudzanie a cukrzyca

W przeciwieństwie do cukrzycy typu 1, cukrzyca typu 2 ma silny związek z nadwagą i otyłością. Z tego powodu zrzucenie kilkunastu, a nawet kilku kilo w cukrzycy typu 2 może zmniejszyć zapotrzebowanie na insulinę, a nawet doprowadzić do remisji cukrzycy. Jak bezpiecznie odchudzać się w cukrzycy? Dlaczego preparat Meridia został wycofany z rynku farmaceutycznego?

Dlaczego odchudzanie w cukrzycy jest trudne?

Odchudzanie w cukrzycy nie jest łatwe. Nie ułatwia go anaboliczne (sprzyjające gromadzeniu energii) działanie insuliny, która poprawia przyswajalność pokarmów i nasila apetyt. W dodatku istnieje konieczność spożywania regularnych posiłków, również wieczorem, w celu przeciwdziałania hipoglikemii nocnej. Z drugiej strony osoby cierpiące na cukrzycę typu 1 muszą w czasie ćwiczeń fizycznych pilnować poziomu cukrów i dopasowywać poziom insuliny, również bazowej. Pompa insulinowa zachęca do częstego jedzenia, a bolusy przedłużone powodują, że można spożywać posiłki bogate w tłuszcze. Pomimo tego, że trudna, redukcja masy ciała w cukrzycy jest zalecana.

Dlaczego warto schudnąć w cukrzycy typu 2?

Zrzucenie nawet kilku kilogramów w cukrzycy typu 2 przynosi ogromne korzyści. Najnowsze badania dotyczące odchudzania i cukrzycy typu 2 są bardzo zachęcające. Okazuje się, że dzięki utracie masy ciała można osiągnąć nawet całkowitą remisję. W przypadku otyłości największe prawdopodobieństwo remisji występuje przy dużej utracie masy, rzędu 15 kg, tak szybko, jak to możliwe po postawieniu diagnozy. Chociaż nie każdy będzie w stanie osiągnąć pełną remisję cukrzycy typu 2, utrata nawet 5% masy ciała może przynieść następujące korzyści dla zdrowia:

• zmniejszenie ilości przyjmowanych leków
• lepszy poziom cukru we krwi
• mniejsze ryzyko powikłań.

Cukrzyca typu 2 a dieta

Nie ma jednej uniwersalnej diety, która byłaby odpowiednia dla wszystkich osób z cukrzycą typu 2. Optymalne proporcje składników odżywczych dla danego pacjenta należy ustalać indywidualnie, uwzględniając wiek pacjenta, aktywność fizyczną, występowanie powikłań cukrzycy, choroby towarzyszące oraz indywidualne preferencje. Na zapotrzebowanie na insulinę wpływają głównie węglowodany. Osoby z cukrzycą typu 2 powinny kontrolować nie tylko udział węglowodanów w diecie, ale też wielkość porcji. Deficyt energetyczny u osób chorych na cukrzycę z nadwagą i otyłych należy ustalać indywidualnie, aby umożliwić stopniową, ale systematyczną redukcję masy ciała (o około 0,5-1 kg/tydzień). Za bezpieczny uważa się dzienny deficyt kaloryczny 500-750 kcal dziennie. Zmniejszenie masy ciała już o co najmniej 5% skutkuje poprawą kontroli glikemii, ale optymalna redukcja masy ciała powinna wynosić co najmniej 7%. Utratę masy ciała można osiągnąć, stosując dietę niskokaloryczną z różnymi proporcjami składników (białka, tłuszcze, węglowodany). Nie zaleca się jednak przewlekłego stosowania diet o bardzo niskiej zawartości węglowodanów i głodówki. 

Węglowodany powinny stanowić około 45% całkowitego spożycia kalorii. Jeśli są spożywane w postaci produktów o niskim indeksie glikemicznym i dużej zawartości błonnika, ich udział w całkowitym spożyciu kalorii może być większy (nawet do 60%). Zalecane są głównie produkty zbożowe pełnoziarniste, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (<55). Należy dążyć do redukcji spożycia węglowodanów prostych. Udział tłuszczu i białka w diecie powinien być zbliżony do tego w diecie osób zdrowych.

Wytyczne zalecają utratę masy ciała już w stanie przedcukrzycowym o około 7%. Zalecane sposoby na schudnięcie to odpowiednia dieta i ćwiczenia, co najmniej dwa razy w tygodniu przez 150 minut.

Aktywność fizyczna

Ćwiczenia fizyczne w wieloraki sposób działają korzystnie w cukrzycy i powinny być elementem terapii. Aby uzyskać optymalne efekty, należy wykonywać je regularnie, co najmniej co 2-3 dni, ale najlepiej codziennie. Osoby z cukrzycą powinny ograniczać czas spędzany w pozycji siedzącej bez przerw. 

Osoby z cukrzycą typu 1 bez istotnych klinicznie przewlekłych powikłań cukrzycy mogą wykonywać każdy rodzaj aktywności fizycznej. Ćwiczenia aerobowe przy wydolnym układzie krążeniowo-oddechowym zaleca się u wszystkich chorych na cukrzycę, jeśli nie ma do nich specjalnych przeciwwskazań. Osobom z cukrzycą typu 2 zaleca się łączenie ćwiczeń aerobowych z wytrzymałościowymi. Uprawianie sportów wyczynowych wymaga konsultacji z lekarzem. 

Ciężka hipoglikemia jest przeciwwskazaniem do ćwiczeń przez 24 godziny. Późna hipoglikemia może wystąpić do 24 godzin po wysiłku fizycznym. Hiperglikemia> 250 mg / dl bez obecności ciał ketonowych we krwi lub w moczu (jest to jeden z parametrów przy pomocy, którego określa się natężenia hiperglikemii) nie jest przeciwwskazaniem do ćwiczeń, pod warunkiem, że pacjent ogólnie czuje się dobrze i zna przyczynę hiperglikemii. Retinopatia proliferacyjna jest przeciwwskazaniem do ćwiczeń do czasu ustabilizowania zmian w siatkówce. 

U osób z cukrzycą typu 2 w wieku> 65 lat i / lub z nadwagą oraz u pacjentów z chorobą sercowo-naczyniową w wywiadzie lub z rozpoznaną chorobą układu krążenia zaleca się monitorowanie częstości akcji serca i ocenę intensywności wysiłku fizycznego. Nawet w tej grupie pacjentów ćwiczenia aerobowe są bezpieczne i powinny być zalecane przez co najmniej 150 minut tygodniowo. Powinno się dążyć 200-300 minut aktywności fizycznej tygodniowo, co prowadzi do deficytu energetycznego 500-750 kcal / dzień. Młodym cukrzykom, bez przeciwwskazań, zaleca się codzienną aktywność fizyczną.

Cukrzyca typu 1 a odchudzanie

Kluczową kwestią dla chorych na cukrzycę typu 1 jest, obok ograniczenia kalorii, równoczesna redukcja dotychczasowej dawki insuliny. Wrażliwość na insulinę zmniejsza się bardzo szybko przy przejściu na dietę oraz przy nasilonej aktywności ruchowej. Ważne jest, żeby robić małe zmiany i ściśle monitorować wahania cukru. W czasie ćwiczeń fizycznych w cukrzycy typu 1 największe obawy budzi niedocukrzenie. Pora dnia, w której ćwiczymy, ma znaczenie. Przed posiłkiem, na czczo, spalaniu ulega głównie tłuszcz, wtedy poziom cukru jest bardziej stabilny, a ryzyko niedocukrzenia mniejsze. Gdy ćwiczenia fizyczne wykonuje się po posiłku, należy zmniejszyć dawkę insuliny.

Potencjalnym powodem niemożności zmniejszenia masy ciała może być choroba tarczycy. Osoby chorujące na cukrzycę typu 1 mają zwiększone ryzyko zachorowania na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (chorobę Hashimoto). Jednym z objawów niedoczynności tarczycy jest przyrost masy ciała. Warto jest wykluczyć choroby tarczycy przed rozpoczęciem odchudzania.

Preparaty na odchudzanie w cukrzycy

Od dawna trwa dyskusja nad tym, czy leki i suplementy na odchudzanie są skuteczne i bezpieczne. Cukrzyca nie stanowi przeciwwskazania do stosowania suplementów diety. Do przykładowych suplementów należy morwa, biała, wyciąg z cynamonowca i chrom. Część suplementów diety ma zmniejszać stężenie hemoglobiny glikowanej i stabilizować poziom cukru we krwi, jednak nie ma na ten temat wystarczających dowodów naukowych. Brakuje również jednoznacznych dowodów na temat skuteczności suplementów. Jeśli powodują one wzrost poziomu cukru we krwi, lepiej z nich zrezygnować.

Do leczenia otyłości są zarejestrowane 3 leki dostępne na receptę: Mysimba (bupropion i naltrekson), Saxenda (liraglutyd) i Xenical (orlistat). Wskazaniem do ich stosowania jest BMI > 30 lub BMI w przedziale 27- 30, jeśli towarzyszą mu inne choroby np. cukrzyca lub nadciśnienie. Leki te nie są refundowane, ich przyjmowanie należy omówić z diabetologiem. Po zaprzestaniu stosowania masa ciała waga często wraca do wyjściowej. Orlistat bardzo często może powodować hipoglikemię u chorych na cukrzycę typu 2.

Cukrzyca a Meridia

Meridia jeszcze kilkanaście lat temu były bardzo obiecującym preparatem. Tabletki Meridia zawierają sibutrymid jako substancję czynną. W 2010 roku Meridia została jednak w Polsce wycofane z obrotu. Powodem tej decyzji były groźne efekty uboczne, tj. udar czy zawał serca. Obecnie tabletki na odchudzanie Meridia są zakazane, osoby z cukrzycą tym bardziej nie powinny ich zażywać. Wszystkie zamienniki, zawierające tę samą substancję czynną, co tabletki na odchudzanie Meridia, również są w Polsce niedozwolone. Niebezpieczne jest kupowanie leków przez internet, a sprzedaż tabletek Meridia na terenie UE jest nielegalna.

Podsumowanie

Zmniejszenie masy ciała jest zalecane u osób cierpiących na cukrzycę typu 2 i nadwagę lub otyłość. Zaleca się utratę masy ciała rzędu 7 proc. z deficytem energetycznym 500-750 kcal / dzień. Powinno się wykonywać aktywność fizyczną minimum 150 minut tygodniowo, ale najlepiej 200-300 minut. Porada dietetyka jest istotnym elementem edukacji w cukrzycy.

Źródła:

Lean MEJ I wsp. Durability of a primary care-led weight-management intervention for remission of type 2 diabetes: 2-year results of the DiRECT open-label, cluster-randomised trial. Lancet Diabetes Endocrinol. 2019;7(5):344-355. 

2021 Guidelines on the management of patients with diabetes. A position of Diabetes Poland. Clinical Diabetology 2021;10(1):1-113.

Franz MJ, Boucher JL, Rutten-Ramos S i wsp. Lifestyleweight-loss intervention outcomes in overweight and obese adults with type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Acad Nutr Diet 2015; 115: 1447–1463

Schwingshackl L, Chaimani A, Hoffmann G I wsp. A network meta-analysis on the comparative efficacy of different dietary approaches on glycaemic control in patients with type 2 diabetes mellitus. European Journal of Epidemiology; 2018; 33: 157–170.

Jelleyman C, Yates T, O’Donovan G i wps. The effects of high- -intensity interval training on glucose regulation and insulin resistance: a metaanalysis. Obes Rev 2015;16:942–961.