Jakie produkty gwałtownie podnoszą cukier?

Cukrzyca jest schorzeniem o przebiegu przewlekłym i postępującym. Aby utrzymać poziom glikemii w zakresie normy, poza leczeniem farmakologicznym kluczowa jest odpowiednia dieta. Wielu diabetyków zastanawia się, jakie produkty żywnościowe podnoszą cukier we krwi - zagadnienie to zostanie szerzej omówione w poniższym artykule.

1. Wpływ poszczególnych produktów spożywczych na poziom cukru we krwi

To, czy dany produkt spożywczy powoduje gwałtowny skok poziomu cukru we krwi jest uzależnione od jego indeksu glikemicznego. Indeks glikemiczny (IG) jest to powszechnie używany wskaźnik, który określa tempo wzrostu poziomu cukru we krwi po spożyciu porcji produktu zawierającego 50 g przyswajalnych węglowodanów. IG klasyfikuje produkty spożywcze pod względem ich wpływu na stężenie cukru we krwi oraz czasu pojawienia się zmian - im wskaźnik ten jest wyższy, tym wyższy jest poziom cukru po spożyciu danego produktu. Wszystkie produkty żywnościowe porównywane są z produktem referencyjnym, którym jest czysta glukoza - jej indeks glikemiczny wynosi 100.

Produkty spożywcze są podzielone pod względem IG na:

a) produkty o niskim indeksie glikemicznym - <55;
b) produkty o średnim indeksie glikemicznym - 56-70;
c) produkty o wysokim indeksie glikemicznym - >70.

Poniżej omówiono po kolei poszczególne grupy produktów z uwzględnieniem ich wpływu na poziom cukru krwi. [1] [2]

2. Owoce

Diabetycy powinni ograniczać w swojej codziennej diecie ilość owoców o średnim oraz wysokim indeksie glikemicznym, takich jak:

• mocno dojrzałe banany - IG: 52;
• mango - IG: 55;
• ananasy - IG: 59;
• melony - IG: 65;
• arbuzy - IG: 75.

W przypadku produktów, takich jak arbuzy czy melony, które składają się aż w 90% z wody, warto pamiętać, że wartość indeksu glikemicznego odnosi się do porcji produktu, która zawiera 50 g węglowodanów - w przypadku tych owoców będzie to nawet ponad 500 g arbuza lub melona. Diabetycy typu II mogą więc od czasu do czasu pozwolić sobie na małą porcję tych owoców.

Pacjenci z cukrzycą powinni unikać owoców suszonych (np. śliwek, bananów, jabłek), gdyż zawierają one znacznie więcej cukru niż świeże owoce. Łatwiej też zjeść ich dużo, gdyż po procesie suszenia znacznie zmniejszają one swoją objętość, przez co nie zapewniają poczucia sytości w takim stopniu jak świeże owoce. Także daktyle i rodzynki warto ograniczyć przy współistniejącej cukrzycy typu II. Niewskazane dla cukrzyków są owoce kandyzowane (zakonserwowane poprzez smażenie ich w gęstym syropie o dużej zawartości cukru). Z powodu bardzo dużej zawartości cukrów prostych pacjenci z cukrzycą powinni unikać również owoców z puszki zanurzonych w syropie, takich jak np. brzoskwinie czy ananasy.

Owoce dojrzałe mają większy indeks glikemiczny niż owoce niedojrzałe - przykładowo dojrzały, ciemnożółty banan ma indeks glikemiczny 52, podczas gdy niedojrzały - jedynie 30. Wynika to z obecności w mniej dojrzałych owocach skrobi opornej na trawienie - owoc niedojrzały wymaga dłuższego czasu trawienia, a więc cukier z niego pochodzący wolniej wchłania się do krwi.Kupując owoce, warto zwracać uwagę, aby nie były one zbyt dojrzałe i spożywać je, zanim w pełni dojrzeją. [1] [3]

3. Warzywa

Przyjmuje się, że diabetycy mogą w zasadzie bez ograniczeń spożywać następujące warzywa:

• zielone warzywa (sałata, szpinak, brukselka, kapusta, brokuły, szparagi);
• pomidory;
• papryka;
• kalafior;
• rzodkiewka
• marchew;
• cebula;
• awokado.

Szczególnie zalecane dla pacjentów z cukrzycą są rośliny strączkowe - powodują one znacznie wolniejszy przyrost stężenia glukozy po posiłku niż inne produkty węglowodanowe. Ponadto regularne spożywanie roślin strączkowych wiąże się ze:
- zmniejszeniem stężenia cholesterolu całkowitego;
- spadkiem frakcji cholesterolu LDL (tzw. “złego cholesterolu);
- obniżeniem poziomu trójglicerydów.

Takie rośliny strączkowe, jak soczewica, ciecierzyca, groch, fasola powinny znaleźć się w codziennym jadłospisie diabetyka.

Warzywa najlepiej spożywać surowe, bez uprzedniej obróbki termicznej. W przypadku konieczności obróbki termicznej (np. ziemniaki, brokuły) najbardziej korzystną dla zdrowia formą jest gotowanie na parze. Należy unikać rozgotowywania warzyw (np. marchewki), gdyż znacznie zwiększa to ich indeks glikemiczny. Warto spożywać warzywa w postaci jak najmniej przetworzonej, należy unikać takich produktów, jak frytki, puree ziemniaczane czy gotowana kukurydza, gdyż mają one wysoki indeks glikemiczny i powodują nagły przyrost poziomu cukru we krwi. [1] [4]

4. Nabiał

Z produktów nabiałowych dla diabetyków zalecane są mleko odtłuszczone, chude twarogi, naturalne jogurty, kefiry. Diabetycy powinni dokładnie czytać składy umieszczone na etykietach produktów, gdyż produkty nabiałowe często są sztucznie dosładzane. Z tego powodu lepiej nie kupować jogurtów smakowych - lepszym wyborem będzie dodanie do jogurtu naturalnego lub kefiru świeżych owoców np. wiśni lub malin.

Sery żółte, topione oraz pleśniowe należy spożywać z umiarem, gdyż zawierają one duże ilości tłuszczów, przez co niekorzystnie wpływają na gospodarkę cholesterolową. [1]

5. Mięso

Diabetycy powinni unikać produktów mięsnych wysoko przetworzonych, takich jak:

• kiełbasa;
• pasztet;
• konserwy;
• kabanosy;
• parówki.

Produkty te zawierają dużą ilość nasyconych kwasów tłuszczowych, konserwantów oraz soli. W diecie cukrzycowej należy ograniczyć ponadto spożycie wieprzowiny oraz baraniny.

Pacjenci z cukrzycą powinni wybierać chude mięso (indyk, kurczak, cielęcina). Mięso powinno być duszone na parze lub gotowane, ewentualnie pieczone bez tłuszczu, należy unikać potraw smażonych.

Chorując na cukrzycę warto ograniczyć ilość spożywanego mięsa na rzecz ryb morskich (śledź, makrela, sardynki, łosoś, halibut) - są one bogate w kwasy omega-3, które korzystnie wpływają na poziom cholesterolu we krwi. [1] [4]

6. Pieczywo

Osoby chorujące na cukrzycę powinny unikać szeroko pojętego “białego” pieczywa, które zostało wyprodukowane z mąki z oczyszczonego ziarna. Ten rodzaj pieczywa charakteryzuje się wysoką zawartością skrobi oraz niską zawartością błonnika, co przekłada się na jego wysoki indeks glikemiczny. Diabetycy powinni wyeliminować ze swojego jadłospisu biały, pszenny chleb oraz bułki, a także wyroby cukiernicze.  Warto przypomnieć, że większość wyrobów cukierniczych (drożdżówki, pączki, ciasta, chałki) poza dużą zawartością cukru jest bogatych także w częściowo utwardzone tłuszcze typu trans, które w diecie pacjenta z cukrzycą należy wyeliminować do minimum. Tłuszcze trans mają bardzo niekorzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, pogarszają parametry profilu lipidowego oraz przyczyniają się do rozwoju miażdżycy.  

Podczas zakupów należy uważnie czytać skład na etykiecie produktu i zwracać uwagę, czy pieczywo nie zawiera:

• wysokiej zawartości cukru w przeliczeniu na 100 g produktu;
• syropu glukozowo-fruktozowego;
• miodu;
• karmelu;
• suszonych, kandyzowanych owoców;
• sacharozy.

Wszystkie wyżej wymienione dodatki wpływają na podwyższenie indeksu glikemicznego pieczywa, nie są więc korzystne dla diabetyków.

Diabetycy powinni wybierać pieczywo o jak najniższym indeksie glikemicznym, czyli w praktyce - wypieczony z mąki pełnoziarnistej (z pełnego przemiału). Dobrym wyborem będzie pieczywo pełnoziarniste na zakwasie - proces fermentacji zwiększa przyswajalność składników mineralnych z ziaren oraz dodatkowo obniża indeks glikemiczny, co korzystnie wpływa na profil glikemii diabetyka. Przy wyborze pieczywa można przyjąć ogólną zasadę, że skład wybieranego chleba powinien być możliwie jest najkrótszy - oparty na mące pełnoziarnistej, bez dodatku substancji słodzących i ulepszaczy. [1] [4]

Zakończenie

Znajomość wpływu poszczególnych produktów spożywczych na poziom cukru we krwi i unikanie tych, które gwałtownie podnoszą cukier, pozwala diabetykom lepiej kontrolować chorobę. Zaleca się, aby dieta była ułożona przez doświadczonego dietetyka klinicznego, z uwzględnieniem dodatkowych obciążeń chorobowych pacjenta, jego nawyków żywieniowych oraz trybu życia.

Bibliografia:

[1] “Dietoterapia” D. Włodarek, E. Lange, L. Kozłowska, D. Głąbska, wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014, wydanie 1

[2] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/68179,indeks-glikemiczny

[3] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2023

[4] https://www.mp.pl/pacjent/udar/udar-mozgu/140396,orzechy-i-rosliny-straczkowe-a-ryzyko-zawalu-serca-udaru-mozgu-i-cukrzycy