Trójglicerydy - czym są?

cukrzyca typu 2
badania

Magdalena Ślusarczyk | Śląski Uniwersytet Medyczny

16 lutego 2022
Trójglicerydy - czym są?

Współczesne tempo życia i duża ilość obowiązków każdego dnia sprawiają, że coraz  częściej sięgamy po różnego rodzaju słodkie przekąski, dania gotowe oraz fast-foody.  Spożywanie dużej ilości tego typu produktów może prowadzić do podwyższenia stężenia trójglicerydów we krwi, co jest stanem niebezpiecznym dla zdrowia. Czym są trójglicerydy, jakie są ich normy we krwi oraz z czym wiąże się zbyt wysoki poziom trójglicerydów?

Czym są trójglicerydy?

Trójglicerydy są to związki należące do tłuszczów, będące estrami glicerolu i kwasów tłuszczowych. Związki te zbudowane są pod względem chemicznym z jednej cząsteczki glicerolu oraz trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych. Trójglicerydy są podstawowym składnikiem tkanki tłuszczowej, która jest rezerwuarem energii dla naszego organizmu. Głównym źródłem trójglicerydów jest ich produkcja w wątrobie, ale duże ich ilości przyjmujemy także wraz z pokarmem każdego dnia. Szczególnie bogata w trójglicerydy jest żywność wysokoprzetworzona, bogata w cukier i syrop glukozowo-fruktozowy (słodycze, słodzone napoje, fast-foody, wyroby cukiernicze). [1]

*estry - grupa związków organicznych, które powstają w wyniku działania kwasu na alkohol

Badanie stężenia trójglicerydów

Badanie poziomu trójglicerydów we krwi należy wykonywać na czczo, najlepiej między godziną 7 a 10 rano. Ostatni posiłek w dniu poprzedzającym badanie powinien zostać spożyty do godziny 18:00. Przed badaniem zaleca się stosowanie standardowej, stałej dla danej osoby diety. Przez kilka dni poprzedzających badanie nie należy spożywać alkoholu, gdyż może on wpłynąć na zafałszowanie (zawyżenie) wyniku. Materiałem do badania jest krew żylna pobrana z żyły łokciowej.

Badanie stężenia trójglicerydów wchodzi w skład tzw. profilu lipidowego (lipidogramu), w którym poza trójglicerydami oznacza się także poziom:

  • cholesterolu całkowitego;
  • cholesterolu LDL (tzw. “zły” cholesterol);
  • cholesterolu HDL (tzw. “dobry” cholesterol).

Ze względu na fakt, że do oznaczenia stężenia trójglicerydów niezbędne jest jedynie uzyskanie niewielkiej ilości krwi żylnej od pacjenta, nie istnieją przeciwwskazania do wykonania tego badania. [1]

Normy trójglicerydów

Uznaje się, że prawidłowy poziom trójglicerydów we krwi przyjęty dla populacji ogólnej wynosi <150 mg/dl. U dzieci stężenie trójglicerydów we krwi nie powinno przekraczać 100 mg/dl. Zbyt wysoki poziom trójglicerydów występuje w populacji znacznie częściej niż ich niedobór - szacuje się, że wśród osób dorosłych zaburzenie to dotyczy około 30% mężczyzn i 20% kobiet. Warto podkreślić, że hipertrójglicerydemia najczęściej współistnieje z podwyższonym stężeniem cholesterolu we krwi - mówimy wówczas o hiperlipidemii mieszanej.

Bardzo niskie stężenia trójglicerydów we krwi (<35 mg/dl) obserwuje się u chorych z nadczynnością tarczycy, marskością wątroby oraz u pacjentów niedożywionych i skrajnie wyniszczonych. [4]

Podwyższony poziom trójglicerydów w organizmie

Jeżeli poziom trójglicerydów we krwi wynosi ≥150 mg/dl, wówczas mamy do czynienia z hipertrójglicerydemią - jest ona jedną ze składowych tzw. zespołu metabolicznego. Do rozpoznania zespołu metabolicznego powinny zostać spełnione dowolne 3 z 5 poniższych kryteriów:

● zwiększony obwód talii (≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn);

● stężenie trójglicerydów na czczo >150 mg/dl lub leczenie hipertrójglicerydemii;

● stężenie cholesterolu HDL u kobiet <50 mg/dl, a u mężczyzn <40 mg/dl;

● nadciśnienie tętnicze;

● stężenie glukozy (cukru) we krwi na czczo ≥100 mg/dl.

Zespół metaboliczny jest stanem klinicznym niosącym za sobą poważne powikłania - nieleczone zaburzenia wchodzące w jego skład prowadzą do wystąpienia jawnej cukrzycy typu 2, przedwczesnego rozwoju miażdżycy oraz schorzeń sercowo-naczyniowych (choroba niedokrwienna serca, udar mózgu). [3]

O ciężkiej hipertrójglicerydemii mówimy, gdy poziom trójglicerydów we krwi wynosi >500 mg/dl. 

Do czynników ryzyka wystąpienia hipertrójglicerydemii zaliczamy:

  • otyłość;
  • cukrzycę;
  • niedoczynność tarczycy;
  • nadużywanie alkoholu - zwiększa on produkcję trójglicerydów w wątrobie;
  • przyjmowanie niektórych leków - estrogeny (doustne środki antykoncepcyjne), interferon α (stosowany m.in. u chorych z zaburzeniami hematologicznymi). 

Duży wpływ na to, czy u danej osoby wystąpi hipertrójglicerydemia, mają także predyspozycje genetyczne. [1]

Bardzo wysokie stężenie trójglicerydów we krwi obserwuje się u pacjentów z ostrym zapaleniem trzustki - wciąż pozostaje nierozstrzygnięte, czy hipertrójglicerydemia jest przyczyną czy skutkiem tego schorzenia. Jedną z najbardziej prawdopodobnych hipotez tłumaczących związek pomiędzy podwyższonym stężeniem trójglicerydów a ostrym zapaleniem trzustki jest działanie lipazy lipoproteinowej na trójglicerydy, których stężenie w trzustce jest wysokie. Enzym ten największą aktywność wykazuje w obrębie miąższu trzustki, co prowadzi do lokalnego uwolnienia dużej ilości kwasów tłuszczowych - mogą być one toksyczne dla otaczających tkanek i powodować stan zapalny, a nawet martwicę w obrębie komórek trzustki. [7]

Jeżeli u pacjenta oprócz zwiększonego stężenia trójglicerydów, podwyższony jest także poziom cholesterolu LDL, a poziom cholesterolu HDL jest obniżony, wówczas mamy do czynienia z tzw. dyslipidemią aterogenną. Zaburzenie to często występuje u osób otyłych oraz u chorych na cukrzycę typu 2 i wiąże się ono z licznymi powikłaniami ze strony układu krwionośnego. 

Hipertrójglicerydemia jest związana ze znacznie zwiększonym ryzykiem występowania poważnych incydentów sercowo- naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu, dlatego tak ważne jest podejmowanie działań ukierunkowanych na obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi. 

W interwencji mającej na celu obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi największą rolę odgrywają:

  • obniżenie masy ciała;
  • ograniczenie spożycia alkoholu, a najlepiej - całkowita rezygnacja ze spożywania alkoholu;
  • spożywanie produktów bogatych w błonnik (świeże warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste);
  • zmniejszenie spożycia cukrów prostych (słodycze, słodzone napoje, białe pieczywo);
  • regularna aktywność fizyczna. 

Jeżeli wyżej wymienione działania nie przynoszą rezultatu, wówczas lekarz może zadecydować o włączeniu do terapii leków obniżających poziom trójglicerydów we krwi - fibratów. [2]

*lipaza lipoproteinowa - enzym katalizujący rozkład trójglicerydów do glicerolu i kwasów tłuszczowych.

Jak obniżyć trójglicerydy?

Pierwszym krokiem w zwalczaniu hipertrójglicerydemii jest modyfikacja stylu życia. W procesie tym największą rolę odgrywają:

  • obniżenie masy ciała - z otyłością współistnieje hiperinsulinemia, która stymuluje produkcję trójglicerydów w wątrobie;
  • regularna aktywność fizyczna - pracujące mięśnie wykorzystują zawarte w nich kwasy tłuszczowe jako źródło energii;
  • minimalizacja spożycia alkoholu, a najlepiej całkowita eliminacja;
  • zmniejszenie spożycia cukrów prostych - stężenie trójglicerydów we krwi jest ściśle związane z zaburzonym metabolizmem cukrów. Węglowodany (fruktoza i sacharoza) są substratem dla produkcji trójglicerydów w wątrobie. Nadmierne spożycie cukrów prostych (>10% wartości energetycznej całego pożywienia) istotnie przekłada się na wzrost poziomu trójglicerydów we krwi. Najlepsze efekty w obniżeniu stężenia trójglicerydów we krwi osiąga się, włączając do diety produkty spożywcze o niskim indeksie glikemicznym, takie jak:
  • surowe owoce (np. grejpfruty, owoce jagodowe, jabłka);
  • surowe warzywa;
  • grube kasze;
  • otręby owsiane;
  • twarogi;
  • ryby.

Produkty te są bogate w błonnik, który niejako absorbuje glukozę i stopniowo uwalnia ją w trakcie pasażu pokarmu w jelitach, co zapobiega występowaniu nagłych “skoków” poziomu cukru we krwi po posiłku. 

Redukcja masy ciała oraz zwiększenie aktywności fizycznej poprawiają insulinowrażliwość tkanek obwodowych, co przekłada się na obniżenie stężenia trójglicerydów we krwi. Ograniczenie spożywania alkoholu jest niezwykle istotne, gdyż spożywany w nadmiarze (ponad 10-30 g/dobę) istotnie podnosi poziom trójglicerydów. Już po kilku miesiącach abstynencji można zaobserwować spadek stężenia trójglicerydów we krwi. 

Warto, aby pacjenci zmagający się z hipertrójglicerydemią rozważyli suplementację kwasów omega-3, gdyż dieta oparta o produkty naturalne rzadko zapewnia wystarczającą podaż tych związków. Udowodniono, że spożywanie wielonienasyconych kwasów omega-3 w ilości około 2-4 g/dobę przekłada się na redukcję stężenia trójglicerydów o 25-30%. Do pokarmów bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe zaliczamy:

  • tłuste ryby morskie (śledź, makrela, halibut, łosoś);
  • owoce morza;
  • oleje roślinne (rzepakowy, lniany, wiesiołkowy);
  • orzechy, nasiona i pestki;
  • algi morskie.

W sytuacji, gdy zmiana stylu życia nie doprowadzi do dostatecznego spadku stężenia trójglicerydów we krwi, lekarz może zadecydować o włączeniu do terapii środków farmakologicznych. U pacjentów z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym i stężeniem trójglicerydów >200 mg/dl, leczenie rozpoczyna się od statyny. Jeżeli taka terapia jest niewystarczająca (trójglicerydy nadal >200 mg/dl), wówczas do terapii można dołączyć fenofibrat. Jeśli wyjściowy poziom trójglicerydów jest bardzo wysoki (> 500 mg/dl), leczenie rozpoczyna się od fibratu, aby szybko obniżyć poziom tego lipidu i zmniejszyć ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia trzustki (zapalenie trzustki zwiększa ryzyko powikłań, w tym zgonu). 

Trójglicerydy a cukrzyca

Uważa się, że dyslipidemia dotyczy aż 60-80% pacjentów chorujących na cukrzycę typu 2. U podstaw zaburzeń lipidowych w cukrzycy, w tym hipertrójglicerydemii, leży insulinooporność tkanek nałożona na czynniki środowiskowe, takie jak nieprzestrzeganie diety cukrzycowej, niska aktywność fizyczna oraz palenie tytoniu. U osób zdrowych insulina hamuje lipolizę (rozkład tłuszczów) oraz uwalniane z tkanki tłuszczowej wolnych kwasów tłuszczowych, a enzym lipaza lipoproteinowa stymuluje wydalanie przez nerki lipoprotein bogatych w trójglicerydy. U pacjentów z cukrzycą i insulinoopornością obserwujemy efekt odwrotny - niedobór insuliny (w cukrzycy) oraz oporność tkanek obwodowych na jej działanie (insulinooporność) powodują, że dochodzi do wzmożonej lipolizy - do wątroby dopływają duże ilości wolnych kwasów tłuszczowych, z których następnie syntetyzowane są lipoproteiny bogate w trójglicerydy. [6]

U wszystkich pacjentów chorujących na cukrzycę należy wykonywać pełny profil lipidowy (lipidogram), ponieważ obserwowane są zaburzenia w składzie lipidów (frakcji HDL i LDL) nawet przy prawidłowych stężeniach cholesterolu całkowitego i trójglicerydów. [5]

Najistotniejszy wpływ na obniżenie stężenia trójglicerydów we krwi u pacjentów z cukrzycą mają:

  • redukcja nadwagi (stopniowo, najlepiej 1,5-2 kg miesięcznie);
  • zmniejszenie spożycia alkoholu;
  • ograniczenie spożycia cukrów prostych (jedno- i dwucukrów);
  • zwiększenie aktywności fizycznej;
  • stosowanie suplementów zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe (omega-3). [8]

Podsumowanie

Hipertrójglicerydemia dotyka znacznej części społeczeństwa i zwykle współwystępuje z podwyższonym stężeniem cholesterolu we krwi. Zaburzenie to nie daje żadnych objawów klinicznych, nie boli, dlatego warto systematycznie badać się, zwłaszcza jeżeli należy się do grupy ryzyka. Podwyższone stężenie trójglicerydów we krwi jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, dlatego zaleca się regularne (najlepiej raz w roku) oznaczanie poziomu trójglicerydów we krwi w ramach profilu lipidowego. 

Bibliografia:

[1] “Interna Szczeklika 2020” A. Szczeklik, P. Gajewski, wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, wydanie 11

[2] https://www.kardiologia-i-diabetologia.pl/artykul/wspolczesne-postepowanie-w-dyslipidemii

[3] https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.5.

[4] https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.V.27.1.160.

[5] http://www.czytelniamedyczna.pl/1393,farmakoterapia-dyslipidemii-u-chorych-na-cukrzyce-typu-2.html

[6] https://pulsmedycyny.pl/dyslipidemia-i-cukrzyca-sa-jak-siostry-878043

[7] “Hipertriglicerydemia i ostre zapalenie trzustki” J. Panek, Chirurgia Polska 2001, 3, 2, 97-104

[8] “Leczenie dyslipidemii u chorych na cukrzycę - indywidualizacja strategii terapeutycznych” B. Idzior-Waluś, M. Waluś-Miarka, Diabetologia Kliniczna 2013, tom 2, nr 1

[9] Wytyczne PTL/KLRwP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021

 

Powiązane artykuły

Dieta przy insulinooporności
Dieta przy insulinooporności

Katarzyna Startek | dietetyk

11 stycznia 2022
Cukrzyca typu 2 - objawy, przyczyny, leczenie
Cukrzyca typu 2 - objawy, przyczyny, leczenie

Lek. Aleksandra Maciążka-Malec

20 kwietnia 2016

Pobierz naszą aplikację

zawsze pod ręką