Jak prawidłowo zmierzyć cukier glukometrem?

Pomiary cukru we krwi są nieodłącznym elementem dnia każdego diabetyka. Regularne kontrolowanie poziomu cukru we krwi jest niezbędne do dostosowania adekwatnego dawkowania doustnych leków przeciwcukrzycowych lub insuliny, co przekłada się na właściwą kontrolę cukrzycy. Choć pomiar cukru we krwi przy pomocy glukometru wydaje się być czynnością stosunkowo nieskomplikowaną, to warto zadbać o odpowiednie przygotowanie do badania i poznać prawidłową technikę pomiaru tak, aby ustrzec się błędów podczas mierzenia poziomu cukru. Jakie akcesoria są niezbędne do pomiaru poziomu cukru we krwi i jak często należy je wymieniać? W poniższym artykule odpowiemy na powyższe pytania oraz przypomnimy najważniejsze zasady prawidłowego pomiaru cukru we krwi przy użyciu glukometru. 

Jaki sprzęt jest niezbędny do pomiaru cukru w warunkach domowych?

Każdy diabetyk, chcąc regularnie sprawdzać poziom cukru we krwi w warunkach domowych, powinien zaopatrzyć się w glukometr, czyli aparat służący do pomiaru cukru we krwi. Na rynku dostępnych jest wiele modeli glukometrów różniących się między sobą ceną i dodatkowymi funkcjami, spośród których diabetyk może wybrać sprzęt najbardziej dopasowany do własnych potrzeb. Do przeprowadzenia pomiaru cukru we krwi, poza glukometrem, pacjent powinien zaopatrzyć się także w: [3]

• nakłuwacz – urządzenie służące do pobrania kropli krwi niezbędnej do przeprowadzenia pomiaru poziomu cukru. Nakłuwacz stanowi swego rodzaju “obudowę” dla lancetu, dzięki czemu pacjent podczas procedury nakłucia skóry nie widzi bezpośrednio ostrza, co zmniejsza jego lęk przed badaniem. W nakłuwaczu możliwe jest ustawienie głębokości nakłucia. Dla osób szczególnie wrażliwych na doznania bólowe, na rynku dostępne są specjalne nakłuwacze podciśnieniowe, które umożliwiają pobranie krwi z dowolnego miejsca na ciele całkowicie bezboleśnie. Jest to możliwe dzięki temu, że urządzenie kontroluje głębokość nakłucia – lancet omija nerwy, sięgając tylko do naczyń krwionośnych. Uzyskanie odpowiedniej kropli krwi jest ułatwione dzięki zastosowaniu podciśnienia, które “wysysa” idealną objętość krwi na powierzchnię skóry;
• lancety – są to niewielkie ostrza, umieszczane wewnątrz nakłuwacza i zwalnianie po przyłożeniu go do skóry i przyciśnięciu. Lancety muszą być kompatybilne z nakłuwaczem, dlatego przed ich zakupem należy zwrócić uwagę na producenta obu akcesoriów;
• paski testowe do glukometru – zastosowanie paska sprowadza się do umieszczenia go w glukometrze, a następnie nałożeniu na niego kropli krwi z opuszki palca. Przed zakupem pasków należy pamiętać, że każdy glukometr działa jedynie z jednym typem pasków, dedykowanym do konkretnego urządzenia.

Jeżeli regularnie mierzymy poziom cukru we krwi, warto zaopatrzyć się także w płyn kontrolny do glukometru. Jest to specjalny roztwór, dzięki któremu można sprawdzić dokładność pomiarów glukometru np. po wymianie baterii, po czyszczeniu urządzenia czy też w sytuacji, gdy otrzymany wynik pomiaru znacznie różni się od przewidywanych wartości. Aby sprawdzić, czy glukometr działa prawidłowo, potrzebny jest płyn kontrolny dedykowany konkretnemu urządzeniu oraz pasek testowy. Test pomiarowy przeprowadza się tak samo, jak badanie poziomu cukru, tylko zamiast kropli krwi, na pasek testowy nanosi się kroplę płynu kontrolnego. Na wyświetlaczu aparatu pojawia się wartość, którą należy zweryfikować z instrukcją dołączoną do płynu (znajduje się w niej zakres normy dla danego testu). Jeżeli wartość ta mieści się w zakresie normy, glukometr działa prawidłowo. 

Jak prawidłowo wykonać pomiar cukru we krwi przy pomocy glukometru?

Do wykonania pomiaru poziomu cukru we krwi potrzebny jak glukometr, pasek testowy kompatybilny z urządzeniem, nakłuwacz oraz lancet. 

Technika pomiaru [1]

• przed rozpoczęciem pomiaru każdorazowo należy dokładnie umyć ręce ciepłą wodą z mydłem, a następnie je osuszyć. Ciepło powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, przez co zwiększa się przepływ krwi w naczyniach, a pobranie kropli krwi staje się łatwiejsze. Pomiar powinien być wykonywany w temperaturze pokojowej – nie należy narażać urządzenia na działanie skrajnych temperatur, gdyż może to wpłynąć na zafałszowanie odczytu. Zbyt niska temperatura otoczenia, podobnie jak umycie rąk w zimnej wodzie, może spowodować, że trudniej będzie uzyskać kroplę krwi do badania; w niskiej temperaturze naczynia włosowate w palcu obkurczają się, przez co po nakłuciu opuszki palca krew nie wypływa samoistnie;
• przed badaniem nie należy dezynfekować rąk preparatami na bazie alkoholu, gdyż może to spowodować zakłócenie pomiaru. Ponadto niektóre chusteczki nawilżane mogą być nasączone płynem zawierającym glukozę, dlatego nie powinno się wycierać nimi dłoni przed wykonaniem pomiaru, gdyż może to zafałszować wynik;
• przed nakłuciem palca zaleca się masaż dłoni od nasady w kierunku nakłuwanego palca. Nie należy uciskać bezpośrednio końcówki palca, ponieważ może to spowodować rozcieńczenie krwi płynem tkankowym* i tym samym wpłynąć na wynik pomiaru;
• przed przystąpieniem do pomiaru warto sprawdzić datę ważności pasków testowych, która umieszczona jest na opakowaniu. Nie należy używać pasków po upływie ich daty ważności, ponieważ taki pomiar nie jest wiarygodny. Paski testowe powinny być przechowywane w szczelnie zamkniętym pojemniku, w chłodnym i suchym miejscu i zostać użyte bezpośrednio po wyjęciu ich z pojemnika;
• pasek testowy należy włożyć do glukometru odpowiednio oznaczoną stroną (zwykle na pasku znajdują się specjalne strzałki, wskazujące właściwy kierunek aplikacji). Podczas wkładania paska do glukometru nie powinno się dotykać okienka przeznaczonego na umieszczenie kropli krwi – może to zafałszować wynik pomiaru;
• po umieszczeniu paska testowego w glukometrze, należy nakłuć opuszkę palca przy pomocy nakłuwacza, w którym umieszczony jest lancet. Głębokość nakłucia powinna być indywidualnie dostosowana do cech skóry danego pacjenta (jej grubości, stopnia zrogowacenia). Zaleca się oszczędzanie kciuka oraz palca wskazującego - lepiej wybrać do nakłucia palec środkowy, serdeczny lub mały. Nie należy nakłuwać centralnej części opuszki palca, lecz boczne powierzchnie, aby jak najdłużej zachować funkcje czuciowe palców. Podczas kolejnych pomiarów powinno się zmieniać nakłuwane palce;
• po pojawieniu się na wyświetlaczu glukometru ikony powiadamiającej, należy nałożyć kroplę krwi na pasek testowy. Do pomiaru powinno się używać pierwszej kropli krwi, gdyż wielokrotne wyciskanie krwi z opuszki palca powoduje jej rozcieńczenie płynem tkankowym;
• wynik pomiaru po kilku sekundach pojawia się na wyświetlaczu;
• po oznaczeniu poziomu cukru we krwi należy zabezpieczyć palec jałowym gazikiem.

Należy podkreślić, że jeśli wynik pomiaru jest nieadekwatny do samopoczucia pacjenta (np. mieści się w granicach normy, a diabetyk czuje się bardzo słabo), wówczas należy wykonać ponowne oznaczenie w celu weryfikacji wyniku. 

*płyn tkankowy - płyn wypełniający przestrzenie między komórkami w organizmie

 
 

Alternatywne miejsca pomiaru glikemii

Krew do pomiaru poziomu cukru można pobrać także z tzw. miejsc alternatywnych, do których należą:

• wnętrze dłoni poniżej kciuka;
• wnętrze dłoni poniżej małego palca;
• wewnętrzna i zewnętrzna część przedramienia;
• ramię;
• łydka;
• uda – zewnętrzna strona.

Miejsca nakłucia powinny być oddalone od kości i głębokich linii papilarnych, pozbawione widocznych włosów, żył i znamion. Kropla krwi uzyskana z dłoni może być wykorzystana do pomiaru cukru w dowolnym czasie, natomiast nie zaleca się pomiaru glikemii z pozostałych miejsc alternatywnych w następujących sytuacjach:

• do 2 godzin po posiłku, kiedy następuje szybki wzrost stężenia cukru we krwi;
• gdy zachodzi podejrzenie, że poziom cukru we krwi jest wyjątkowo niski;
• podczas infekcji;
• w trakcie i po wysiłku fizycznym.

W wyżej wymienionych przypadkach wyniki pomiarów z miejsc alternatywnych mogą różnić się od wyników otrzymywanych z krwi uzyskanej poprzez nakłucie opuszki palca, gdyż w tych sytuacjach poziom glukozy we krwi ulega szybkim zmianom. Bardziej optymalnym rozwiązaniem jest wówczas pomiar cukru we krwi uzyskanej poprzez nakłucie opuszki palca lub wnętrza dłoni. 

Nie powinno się porównywać między sobą wyników uzyskanych na dwóch różnych urządzeniach – każdy aparat jest nieco inny, mogą różnić się metodą pomiaru lub jednostką wyrażania wyniku. Po wymianie glukometru na inny model, przed użyciem należy zapoznać się z dołączoną do urządzenia instrukcją obsługi, gdyż aparaty niekiedy różnią się między sobą sposobem obsługi oraz interpretacją danych.

Schematy pomiarów poziomu cukru we krwi w ciągu doby

Wyróżniamy następujące schematy pomiarów poziomu cukru we krwi przy pomocy glukometru [2]:

a) oznaczenie przygodne - najczęściej na czczo;

b) skrócony profil glikemii (tzw. półprofil) - pomiar rano na czczo oraz 1-2 h po każdym głównym posiłku (4 oznaczenia w ciągu doby);

c) pełny dobowy profil glikemii - pomiar rano na czczo, przed każdym głównym posiłkiem oraz 1-2 h po każdym głównym posiłku, przed snem oraz w nocy między godziną 2:00 a 4:00. 

*glikemia – stężenie glukozy (cukru) we krwi

Jak często należy mierzyć poziom cukru we krwi glukometrem?

Częstotliwość zalecanych pomiarów cukru we krwi uzależniona jest od stosowanego leczenia oraz indywidualnych potrzeb danego pacjenta [2]:

a) pacjenci z cukrzycą typu 2 leczeni wyłącznie dietą i metforminą (doustnym lekiem przeciwcukrzycowym pierwszego rzutu): 1 raz w miesiącu skrócony profil glikemii (półprofil), ewentualnie dodatkowo oznaczenia glikemii 1 raz w tygodniu o różnych porach dnia;

b) pacjenci z cukrzycą typu 2 leczeni doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi (poza metforminą): 1 raz w tygodniu skrócony profil glikemii oraz codziennie jedno oznaczenie poziomu cukru o różnych porach dnia;

c) pacjenci leczeni insuliną w stałych dawkach: codziennie 1-2 pomiary glikemii, 1 raz w tygodniu skrócony profil glikemii, a 1 raz w miesiącu pełny dobowy profil glikemii;

d) pacjenci leczeni metodą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny lub stosujący model intensywnej funkcjonalnej insulinoterapii (niezależnie od typu cukrzycy): wielokrotne pomiary w ciągu doby (pełny dobowy profil glikemii lub wielokrotne pomiary w ciągu doby o ustalonych porach, w tym zarówno przed posiłkami, jak i po posiłkach, w porze snu, przed planowanym wysiłkiem fizycznym, przy podejrzeniu niedocukrzenia oraz przed czynnościami, podczas których nagły spadek cukru byłby szczególnie niebezpieczny np. prowadzenie samochodu). 

Wszyscy chorzy, niezależnie od sposobu leczenia, w sytuacji złego samopoczucia lub nagłego pogorszenia stanu zdrowia powinni częściej kontrolować poziom cukru we krwi, adekwatnie do własnych potrzeb. 

Jak często należy wymieniać osprzęt pomiarowy?

Lancety do nakłuwaczy oraz paski testowe do glukometru należą do akcesoriów jednorazowego użytku – mogą być stosowane wyłącznie jeden raz, przez jednego pacjenta, a następnie powinny zostać odpowiednio zutylizowane. 

Nie istnieją ścisłe wytyczne dotyczące częstotliwości wymiany glukometrów. W większości przypadków niemożność uruchomienia aparatu wynika z wyczerpania baterii, a problem ten mija po wymianie baterii na nową. Częstotliwość wymiany baterii w glukometrze jest uzależniona od modelu, zaleceń producenta oraz tego, jak często pacjent wykonuje pomiary. 

Dbanie o regularną wymianę akcesoriów diabetologicznych jest bardzo ważne, nie tylko ze względu na wiarygodność pomiarów, ale także z uwagi na bezpieczeństwo pacjenta. Wielokrotne użytkowanie takich akcesoriów jak lancety może wiązać się z ryzykiem rozwoju infekcji (raz użyte ostrza przestają być sterylne i mogą rozwijać się na nich bakterie) oraz z niepotrzebnym bólem, wynikającym z faktu, że ostrza z czasem stają się tępe. 

Zakończenie

Znajomość techniki prawidłowego pomiaru poziomu cukru we krwi przy pomocy glukometru umożliwia sprawne i bezbolesne przeprowadzenie badania oraz zwiększa prawdopodobieństwo, że otrzymany wynik jest wiarygodny. Diabetyk powinien pamiętać o regularnej wymianie lancetów i pasków testowych do glukometru, gdyż są one przeznaczone wyłącznie do jednorazowego użytku przez jednego pacjenta. Dbałość o prawidłową technikę pomiarów i systematyczną wymianę osprzętu diabetologicznego pozwala lepiej kontrolować cukrzycę, a tym samym zmniejszać ryzyko wystąpienia jej powikłań. 

Bibliografia:

1. Zalecenia w opiece diabetologicznej Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii na rok 2018, http://www.pfed.org.pl/aktualno347ci/zalecenia-pfed-w-opiece-diabetologicznej-2018

2. “Interna Szczeklika- mały podręcznik 2018/2019”, P. Gajewski, Medycyna Praktyczna Kraków 2018, wydanie 10

3. https://www.accu-chek.pl/sites/g/files/iut886/f/Instrukcja%20obs%C5%82ugi_glukometr_AC_Performa.pdf