Cukrzyca – przyczyny, objawy, leczenie. Czym różnią się poszczególne typy cukrzycy

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, których wspólną cechą jest hiperglikemia, czyli podwyższony poziom cukru we krwi. Przyczyną cukrzycy jest albo brak własnej insuliny (cukrzyca typu 1), albo jej nieskuteczne działanie (cukrzyca typu 2, cukrzyca ciążowa). Leczenie cukrzycy zależy od jej typu i obejmuje przyjmowanie insuliny lub preparatów doustnych obniżających poziom cukru we krwi, zdrową dietę eliminującą cukry proste oraz regularną aktywność fizyczną. Ważnym elementem terapii jest samokontrola.

Mówiąc o cukrzycy zawsze należy precyzować, który z jej typów mamy na myśli. Mimo podobnej nazwy – cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2 i cukrzyca ciążowa to schorzenia, które zasadniczo się od siebie różnią – inne są ich przyczyny, objawy, sposób leczenia i wpływ na organizm.

Klasyfikacja cukrzycy (podział wg WHO):

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Cukrzyca ciążowa

Cukrzyca typu 1. diagnozowana jest najczęściej u osób młodych – dzieci, młodzieży, dorosłych do 30. roku życia. Szacuje się, że stanowi ok 10-15 proc. wszystkich przypadków tej choroby. Najczęściej cukrzyca typu 1 ma podłoże autoimmunologiczne – układ odpornościowy z nieznanych przyczyn zaczyna niszczyć własne komórki trzustki produkujące insulinę (hormon odpowiedzialny za metabolizm węglowodanów). Objawy cukrzycy typu 1 pojawiają się w momencie, kiedy znaczna część komórek beta ulegnie destrukcji, a w organizmie zaczyna brakować insuliny. Leczenie polega na uzupełniania deficytu insuliny z zewnątrz.

U pacjentów z cukrzycą typu 1 zwykle stwierdza się przeciwciała przeciwko komórkom wysp trzustkowych (ICA), przeciwko białkom komórek beta (GADA) oraz przeciwko insulinie (IAA) . Bardzo rzadko zdarza się, że cukrzyca typu 1 nie ma genezy autoimmunologicznej – wówczas mówi się o cukrzycy idiopatycznej. Jej objawy i przebieg są identyczny jak cukrzycy z autoagresji, u chorych nie stwierdza się jednak charakterystycznych przeciwciał.

Cukrzyca typu 2. to najczęściej występująca postać tej choroby, szacuj się, że dotyczy około 80 proc. chorych. Pierwotną przyczyną cukrzycy typu 2 jest insulinooporność, czyli mała wrażliwość tkanek na insulinę. Aby przezwyciężyć insulinooporność trzustka zaczyna wydzielać coraz większe ilości tego hormonu. Dlatego dla wczesnego etapu rozwoju cukrzycy typu 2 charakterystyczne są insulinooporność i wysoki poziom inuliny. Z czasem możliwości wydzielnicze trzustki wyczerpują się i w organizmie zaczyna brakować insuliny. Na tym etapie cukrzycy typu 2 glikemie znacznie wzrastają i konieczne jest wprowadzenia do leczenia insuliny.

Skłonność do cukrzycy typu 2 jest warunkowana genetycznie, jednak ogromną rolę w tej chorobie odgrywają czynniki środowiskowe – otyłość brzuszna i mała aktywność fizyczna. Cukrzyca typu 2 to choroba o postępującym charakterze. Ponieważ w początkowej fazie jej rozwoju pacjenci mają własną insulinę, celem leczenia jest usprawnienie jej działania. Kiedy organizm przestaje być wydolny w produkcji insuliny, konieczna staje się insulinoterapia.

Przeczytaj więcej: insulinoterapia w cukrzycy typu 2

Cukrzyca ciążowa to zaburzenie tolerancji glukozy, które po raz pierwszy wystąpiło w okresie ciąży. Przyczyną cukrzycy ciążowej jest insulinooporność powodowana hormonami wydzielanymi przez łożysko. W zdecydowanej większości przypadków problemy z utrzymaniem normoglikemii kończą się po porodzie, jednak cukrzyca ciążowa uznawana jest za czynnik ryzyka zachorowania na cukrzycą typu 2 w późniejszym okresie życia.

Objawy cukrzycy

Objawy cukrzycy zależą od typu choroby. Nasilone i ostre symptomy daje tylko cukrzyca typu 1; w cukrzycy typu 2 objawy są łagodne, łatwe do zlekceważenie, cukrzyca ciążowa z kolei rozwija się całkowicie bezobjawowo.

Objawy cukrzycy typu 1

• Wzmożone pragnienie przez całą dobę (konieczność wstawania kilka razy w ciągu nocy, żeby się napić)
• Wzmożone oddawanie dużych ilości moczu (także w ciągu nocy)
• Utrata masy ciała (mimo normalnej diety)
• Ogólne osłabienie i senność

Do objawów cukrzycy typu 1 które występują rzadziej lub są trudniejsze do zauważenia zalicza się: kwaśny zapach z ust, suchą skórę, pękające kąciki ust)

Objawy cukrzycy typu 2

• Nieznacznie wzmożona pragnienie
• Nieznacznie wzmożone oddawanie moczu
• Senność, szczególnie po posiłkach
• Stałe zmęczenie
• Przesuszona, swędząca skóra
• Skłonność do infekcji intymnych

Ze względu na niewielkie nasilenie objawów cukrzycy typu 2, często pozostaje ona niezdiagnozowana. Szacuje się, że w Polsce problem niezdiagnozowanej cukrzycy typu 2 dotyczy nawet miliona osób. Dlatego ważne jest, by pamiętać o badaniach przesiewowych w kierunku cukrzycy (dotyczy to przede wszystkim osób z grupy ryzyka cukrzycy typu 2 – z nadwagą lub otyłością, mających genetyczną skłonność do tej choroby, kobiety po przebytej cukrzycy ciążowej).

Objawy cukrzycy ciążowej

W przypadku cukrzycy ciążowej brak jest jakichkolwiek objawów zbyt wysokich glikemii. Nieprawidłowość diagnozuje się w oparciu o obowiązkowe badania glikemii na początku ciąży, a następnie miedzy 24 a 28 tygodniem ciąży. Cukrzyca ciążowa najczęściej rozpoznawana jest w drugim trymestrze, zdecydowanie rzadziej w pierwszych tygodniach ciąży. Dlaczego objawy w poszczególnych typach cukrzycy są tak różne? Ponieważ zależą one od nasilenia hiperglikemii, a ta największa jest w cukrzycy typu 1. Z kolei w przypadku cukrzycy ciążowej glikemie przekraczają normy nieznacznie, stąd nie powoduje to żadnych odczuwalnych symptomów. Wiadomo jednak, że nawet niewielki wzrost poziomu cukru we krwi ponad normę jest niekorzystny dla rozwijającego się płodu, stąd badania przesiewowe w kierunku cukrzycy ciążowej są dzisiaj obowiązującym, skrupulatnie przestrzeganym standardem.

Leczenie cukrzycy

W cukrzycy typu 1. jedyną metodą leczenia jest insulinoterapia. Pacjenci podają insulinę przy pomocy pompy insulinowej bądź penem (wstrzykiwaczem) wielokrotnie w ciągu doby. Obecnie dąży się do indywidualizacji leczenia, czyli do dostosowywania insulinoterapii do trybu życia pacjenta (a nie odwrotnie, dostosowywania życia do leczenia). Dzięki nowoczesnym insulinom możliwe jest dość elastyczne leczenie cukrzycy – pacjenci nie trzymają się sztywnych dawek insuliny ani stałych pór jedzenia tylko samodzielnie obliczają, ile leku należy podać na konkretny posiłek.

Leczenie cukrzycy typu 2 jest progresywne, tak jak i sama choroba. W zależności od stopnia zaawansowania cukrzycy typu 2. leczenie może polegać na:

• Terapii behawioralnej (zdrowa dieta, oparta na węglowodanach złożonych, wykluczająca cukry proste, redukcja masy ciała, regularna aktywność fizyczna o umiarkowanym natężeniu)
• Terapii lekami doustnymi obniżającymi poziom cukru we krwi (w leczeniu cukrzycy typu 2 stosuje się leki z różnych grup terapeutycznych, czyli o różnym mechanizmie działania. Lekiem tzw. pierwszego rzutu jest metformina, którą następnie łączy się np. z pochodnymi sulfonylomocznika czy lekami inkretynowymi. Kiedy maksymalne dawki leków z różnych grup nie przynoszą pożądanych efektów (odsetek hemoglobiny glikowanej jest wysoki) wówczas wprowadza się do leczenia insulinę.
• Insulinoterapii – leczenie insuliną cukrzycy typu 2 rozpoczyna się najczęściej od insuliny bazalnej podawanej raz lub dwa razy dziennie. Kiedy insulina bazalna przestaje wystarczać do osiągnięcia normoglikemii, wprowadza się insulinę także od posiłków. U pacjentów z cukrzycą typu 2 często stosuje się mieszanki insulinowe, rzadziej intensywną insulinoterapię. Leczenie cukrzycy ciążowej w większości przypadków sprowadza się do przestrzegania odpowiedniej diety. Jeśli dieta nie wystarcza do unormowania glikemii i nadal utrzymują się przecukrzenia (najczęściej po posiłkach), wówczas konieczne jest leczenie insuliną. W okresie ciąży nie stosuje się żadnych leków doustnych obniżających glikemię.

Samokontrola w cukrzycy

Samokontrola w cukrzycy polega na samodzielnym monitorowaniu poziomów cukru we krwi za pomocą glukometru lub systemów do ciągłego monitorowania glikemii. Intensywność samokontroli także zależy od typu cukrzycy. Najbardziej angażująca jest samokontrola u pacjentów, którzy leczą się insuliną. Częste kontrolowanie cukru pozwalają uniknąć niebezpiecznych dla zdrowia spadków i wzrostów glikemii, na ich podstawie pacjenci też obliczają potrzebną im dawkę insuliny (np. do posiłku). Chorując na cukrzycą typu 1 oraz cukrzycą typu 2 leczoną intensywną insulinoterapią, cukier należy mierzyć zawsze na czczo, przed każdym posiłkiem, przed snem oraz w sytuacji gorszego samopoczucie.

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, chorzy leczeni wyłącznie dietą powinni raz w miesiącu wykonywać skrócony profil glikemii (badanie cukru na czczo i 2 godz. po głównych posiłkach), a raz w tygodniu o różnych porach dnia badać cukier glukometrem.

Chorzy stosujący doustne leki przeciwcukrzycowe skrócony profil glikemii powinni wykonywać raz w tygodniu, a codziennie jedno badanie o różnych porach dnia.

Chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny powinni badać cukier 1-2 razy dziennie, dodatkowo raz w tygodniu powinni wykonywać skrócony profil glikemii oraz raz w miesiącu dobowy profil glikemii W cukrzycy ciążowej glikemię kontroluje się przede wszystkim po posiłkach, aby sprawdzić, czy były one dobrze zbilansowane, czyli czy nie występuje po nich hiperglikemia.

Przeczytaj więcej: samokontrola w cukrzycy

Hipoglikemia i hiperglikemia

Cechą charakterystyczną cukrzycy są skoki glikemii. Poziom cukru we krwi u osób zdrowych także waha się w pewnych granicach, jest niższy na czczo a wyższy po posiłkach, jednak u diabetyków wahania glikemii mogą być bardzo duże, niebezpieczny dla zdrowia. Z cukrzycą nierozerwalnie związane są dwa pojęcia: hipoglikemia i hiperglikemia. Hipoglikemia to zbyt niski poziom cukru we krwi – poniżej 70 mg/dl. Na hipoglikemię, także ciężką, skutkującą utratą przytomności, narażeni są pacjenci leczeni insuliną. Zbyt niski poziom cukru może być także skutkiem przyjmowania niektórych leków doustnych (pochodnych sulfonylomocznika i glinid), wówczas jednak niedocukrzenia są mniejsze, nie niosą ryzyka utraty przytomności.

Hipoglikemia u większości osób z cukrzycą daje objawy, dzięki którym można na nią szybko zareagować. Lekarstwem na niedocukrzenie jest spożycia węglowodanów prostych, najlepiej w postaci słodkiego napoju lub glukozy / dekstrozy w tabletkach.

Hiperglikemia to zbyt wysoki poziom cukru we krwi. Nie ma jednej przyjętej normy, kiedy mówimy o hiperglikemii przy cukrzycy (skoro cukrzyca sama w sobie to stan hiperglikemii). W zależności od wieku pacjenta i metody leczenia, za hiperglikemie w cukrzycy uznaje się cukry powyżej 160-250 mg/dl. Hiperglikemia to znak, że w organizmie brakuje insuliny. Jeśli pojawia się ona u osób leczonych insuliną, wówczas należy podać na nią dodatkową dawkę leku (dawka korekcyjna). W tej grupie chorych przecukrzenia mogą wynikać ze źle obliczonej dawki insuliny do posiłku, zbyt dużej ilości zjedzonych węglowodanów, ze stresu lub z dodatkowej choroby (np. przeziębienia).

Jeśli hiperglikemia pojawia się sporadycznie u pacjentów stosujących leki doustne oraz u kobiet z cukrzycą ciążową, świadczy o nieprawidłowej diecie (zbyt obfitym posiłku). Jeśli pojawia się często, mimo „trzymania” diety, świadczy o konieczności modyfikacji leczenia.

Powikłania cukrzycy

Cukrzyca jest chorobą ogólnoustrojową – podwyższony poziom cukru we krwi niszczy naczynia krwionośne i prowadzi do rozwoju tzw. przewlekłych powikłań cukrzycy. Powikłania niedostatecznie leczonej cukrzycy mogą dotyczyć małych naczyń krwionośnych (retinopatia, nefropatia, neuropatia, zespół stopy cukrzycowej) oraz dużych naczyń krwionośnych (tętnic i żył), prowadząc do chorób układu krążenia. Powikłania przewlekłe wynikają bezpośrednio z hiperglikemii, chcąc ich uniknąć należy przede wszystkim dbać o prawidłowe poziomy cukru we krwi.

Przeczytaj więcej: powikłania w cukrzycy

Cukrzyca typu 1 i cukrzyca typu 2 – podstawowe różnice